Για κάποιους ανθρώπους που χρειάστηκε -όπως όλοι- να συμμορφωθούν με τα μέτρα κατά της εξάπλωσης του κορονοϊού, η μεγαλύτερη απειλή δεν βρισκόταν έξω από τα σπίτια τους, αλλά μέσα σε αυτά! Τα στοιχεία που έρχονται μέρα με τη μέρα στο φως σχετικά με την αύξηση των κρουσμάτων κακοποίησης μέσα στην οικογένεια κατά τη διάρκεια της καραντίνας προκαλούν σοκ.
Ενδεικτικά των τρομακτικών διαστάσεων που έλαβε το φαινόμενο της ψυχολογικής και σωματικής βίας κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του lockdown είναι τα συμπεράσματα της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Σύμφωνα με ένα από τα πιο βασικά, οι κλήσεις που έλαβε η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 για περιστατικά βίας εμφάνισαν αύξηση άνω του 300% (!) στο διάστημα της καραντίνας, καθώς τον Απρίλιο έφτασαν τις 1.070, ενώ οι αντίστοιχες κλήσεις τον Μάρτιο ήταν μόλις 325!
Το κλίμα εκφοβισμού που υπήρχε σε πολλά ελληνικά νοικοκυριά την περίοδο του «Μένουμε σπίτι» περιέγραψε με αδρά χρώματα στην «Espresso» και η γνωστή ποινικολόγος Γιάννα Παναγοπούλου, η οποία δεν σταμάτησε να δέχεται τηλεφωνικές κλήσεις από θύματα κακοποίησης, τόσο κατά τη διάρκεια της καραντίνας όσο και μετά το τέλος της.
Τα τηλέφωνα πήραν φωτιά
«Εγώ και οι συνεργάτες μου είμαστε πάντοτε στη διάθεση του κόσμου. Τα τηλέφωνά μας χτυπούσαν και την περίοδο της καραντίνας και, μάλιστα, περισσότερο από γυναίκες που ζητούσαν να τις συμβουλέψουμε ποιες νομικές ενέργειες μπορούσαν να κάνουν για να διασφαλίσουν τη σωματική ακεραιότητα των ίδιων και των παιδιών τους, για το πώς μπορούσε να διαταχθεί η μετοίκηση του βίαιου γονέα – συζύγου κ.λπ.» τόνισε η κυρία Παναγοπούλου, η οποία διέκρινε στη φωνή των θυμάτων απόγνωση και απελπισία, και πρόσθεσε:
«Τα κακοποιημένα άτομα ήταν σε απόγνωση γιατί φοβούνταν, επειδή και τα δικαστήρια ήταν κλειστά. Τους εξηγούσαμε ότι τα ασφαλιστικά μέτρα για τις οικογενειακές διαφορές εκδικάζονται κανονικά και στην περίοδο της καραντίνας, ότι μπορούν να καταγγέλλουν τις αξιόποινες συμπεριφορές στα αστυνομικά τμήματα κ.λπ. Ευτυχώς, το κράτος και η κυβέρνηση ξεκίνησαν μια μεγάλη εκστρατεία ενημέρωσης κατά της βίας, με πληροφορίες χρήσιμες για τα θύματα βίας και πώς να καταγγέλλουν τους δράστες».
Η γνωστή νομικός αναφέρθηκε και στους λόγους της αύξησης των περιστατικών κακοποίησης και ενδοοικογενειακής βίας μέσα στην καραντίνα: «Οι ανθρώπινες σχέσεις δοκιμάζονται σε περιόδους κρίσεως. Τα ενυπάρχοντα προβλήματα διογκώνονται και αποκαλύπτονται.
Ατολμία
»Δυστυχώς, οι άνθρωποι που βιώνουν προβληματικές καταστάσεις στην οικογένειά τους συνηθίζουν είτε να εθελοτυφλούν απέναντι στο πρόβλημα διότι είναι κακοποιημένοι και θυματοποιημένοι είτε να το υποβαθμίζουν χαμένοι στη ρουτίνα της καθημερινότητάς τους, αφοσιωμένοι στην εργασία τους. Λίγοι τολμούν να αντιμετωπίσουν την προβληματική κατάσταση που βιώνουν. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, που αναγκαστικά όλη η οικογένεια μένει στο σπίτι, αναδύονται όλα τα προβλήματα και οδηγούμαστε στη βία και στις ολέθριες συνέπειές της. Οι άνθρωποι δεν διαχειρίζονται την οργή, τον θυμό και η ένταση οδηγεί στην αξιόποινη συμπεριφορά».
Όπως είπε αμέσως μετά, αν και συνήθως στις περισσότερες οικογένειες το πρόβλημα προϋπήρχε, υπήρξαν και περιπτώσεις ανθρώπων που βίωσαν για πρώτη φορά την κακοποίηση, ενόσω ήταν κλεισμένοι στα σπίτια τους.
«Οι περισσότεροι που υπέστησαν βία την περίοδο της καραντίνας ήταν θύματα χρόνιας βίας. Ωστόσο, υπήρχαν και περιστατικά ανθρώπων που βίωσαν για πρώτη φορά την κακοποίηση στην καραντίνα. Συνήθως, συνέβη αυτό σε πιο νεαρά ζευγάρια, των οποίων η συμβίωση δεν είχε δοκιμαστεί, σε διαπροσωπικές σχέσεις που διυλίστηκαν την περίοδο της καραντίνας σε γυναίκες σε σχέση, όχι σε γάμο, με συντρόφους που φάνταζαν ιδανικοί και η υποχρεωτική παραμονή στο σπίτι αποκάλυψε ότι οι μέχρι πρότινος “πρίγκιπες” σύντροφοι ήταν “βάτραχοι” και μάλιστα βίαιοι και κακοποιητικοί» ανέφερε.
Σύμφωνα με την κυρία Παναγοπούλου, τα θύματα κακοποίησης συνήθως σιωπούν από φόβο και δεν καταγγέλλουν τους δράστες: «Ο φόβος είναι ο κύριος αποτρεπτικός παράγοντας. Τα κακοποιημένα άτομα είναι βαθύτατα θυματοποιημένα και δεν έχουν την ψυχοσυναισθηματική δύναμη να καταγγείλουν τον δράστη της εις βάρος τους κακοποιητικής συμπεριφοράς. Υπομένουν, υποφέρουν και υποβαθμίζουν τη ζωή και την αξία τους».
Το προφίλ των θυμάτων κακοποίησης στην καραντίνα
Σύμφωνα με τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, το 61% των περιστατικών βίας την περίοδο της καραντίνας αφορούσε συζύγους – συντρόφους.
Δηλαδή, μόνο τον Απρίλιο 485 σύζυγοι – σύντροφοι έζησαν εφιαλτικές ώρες που δύσκολα θα ξεχάσουν, ενώ έντονο προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι το 10% των περιστατικών βίας αφορούσε παιδιά (συνολικά 77). Από τα ίδια στοιχεία, τα οποία δημοσιοποιήθηκαν πριν από μερικές μέρες, προκύπτει επίσης ότι το 9% των περιστατικών βίας αφορούσε γονείς και αδέλφια (67 περιστατικά), ενώ το 8% πρώην συζύγους – συντρόφους (56 θύματα).
Οι ηλικίες
Την ίδια ώρα, η κύρια ηλικιακή ομάδα που κάλεσε στη γραμμή SOS ήταν από 40 έως 54 χρόνων (27%), με αμέσως επόμενη την ηλικιακή ομάδα των 25-39 χρόνων (18%). Η πλειονότητα των γυναικών που κατήγγειλαν περιστατικά βίας ήταν έγγαμες (52%), με παιδιά (62%) και απασχολούμενες (21%). Όσον αφορά τα αιτήματα των θυμάτων, το 40% ζήτησε ψυχοκοινωνική στήριξη και το 36% νομική συμβουλευτική και βοήθεια. Από όλα τα περιστατικά, 15 θεωρήθηκαν έκτακτα και χρειάστηκε να απομακρυνθούν άμεσα από το περιβάλλον τους τα θύματα, ώστε να φιλοξενηθούν στη συνέχεια μαζί με τα παιδιά τους σε ειδικά καταλύματα που εξασφάλισε η Γενική Γραμματεία, σε συνεργασία με την Ελληνική Ιατροδικαστική Εταιρεία.
Από την ψυχολογική βία, στη σωματική και από εκεί στο έγκλημα
Συνέπεια του φόβου και της ατολμίας που επιδεικνύουν πολλά θύματα είναι η βία που δέχονται, η οποία συνήθως ξεκινά ως λεκτική ή ψυχολογική, να επιδεινώνεται όσο περνάει ο καιρός και στο τέλος να λαμβάνει διαστάσεις σωματικής κακοποίησης, κάποιες φορές με τραγικά αποτελέσματα. Η Γιάννα Παναγοπούλου έχει χειριστεί πολλές υποθέσεις αποτρόπαιων εγκλημάτων που σόκαραν το πανελλήνιο και είχαν ως υπόβαθρο την ενδοοικογενειακή βία.
«Πολλές ποινικές υποθέσεις που έχω χειριστεί, ειδεχθή εγκλήματα που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη, ήταν περιπτώσεις έντονης ενδοοικογενειακής βίας με τραγική κατάληξη την ανθρωποκτονία. Η υπόθεση του παιδοκτόνου της Κέρκυρας και εκείνου της Πετρούπολης με θύματα παιδιά ήταν εγκλήματα με βία στην οικογένεια που οδήγησε στην αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής» επισήμανε.
Συγκεκριμένα βήματα
Όπως τόνισε η έμπειρη ποινικολόγος, αν το θύμα βρει τελικά το θάρρος να καταγγείλει τον βασανιστή του, θα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένα βήματα, ώστε να διασφαλίσει ότι δεν θα κινδυνέψει ξανά η σωματική του ακεραιότητα.
«Καταρχάς, πρέπει να καταγγείλει την εις βάρος του αξιόποινη συμπεριφορά στην Αστυνομία. Προβλέπεται η αυτόφωρη διαδικασία για τη σύλληψη του δράστη. Είναι αυτεπαγγέλτως διωκόμενα τα αδικήματα του νόμου 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας, προβλέπεται και η ποινική διαμεσολάβηση κ.λπ. Παράλληλα, να απευθυνθεί σε συνήγορο, ζητώντας από το δικαστήριο τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων για προσωρινή ρύθμιση της κατάστασης λόγω της ενδοοικογενειακής βίας. Παραδείγματος χάριν, το δικαστήριο να διατάξει τη μετοίκηση, την απομάκρυνση του βίαιου συζύγου. Αν δεν έχει χρήματα για συνήγορο της επιλογής του, το κακοποιημένο άτομο μπορεί να ζητήσει από τη γραμματεία του κατά τόπου αρμόδιου Πρωτοδικείου δωρεάν νομική βοήθεια και δωρεάν διορισμό συνηγόρου.
Ο νόμος προβλέπει και υποστηρικτική αρωγή, κοινωνικές υπηρεσίες στέγης, ψυχοκοινωνική στήριξη, νομική, συμβουλευτική» τόνισε. Όπως εξήγησε η έγκριτη νομικός, η καραντίνα είχε πολλά αρνητικά επακόλουθα, είχε όμως και ένα θετικό. «Πιστεύω ότι η περίοδος της καραντίνας ήταν μια περίοδος έντονης ενδοοικογενειακής βίας σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, συνάμα όμως ήταν και μια περίοδος ενδοσκόπησης, κατά τη διάρκεια της οποίας τα άτομα είχαν τη δυνατότητα να δουν μέσα τους. Να σκεφτούν, να προβληματιστούν, να αποφασίσουν να μην ανέχονται τη βία ούτε οι ίδιοι ούτε τα ανήλικα τέκνα τους.
Παράλληλα, η ενημέρωση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η στάση της Πολιτείας οδήγησαν να νιώθουν ασφαλείς αν μιλήσουν. Έτσι, οδηγηθήκαμε σε μια αφύπνιση που οδήγησε στην καταγγελία αυτών των συμπεριφορών» τόνισε η κυρία Παναγοπούλου, η οποία έδωσε στο τέλος και μια συμβουλή σε όσους έχουν δεχτεί βία: «Να μη φοβούνται. Να καταγγέλλουν την κακοποίηση. Να ζητούν να ενημερώνονται για τις νομικές τους δυνατότητες, για τα δικαιώματά τους. Η γνώση είναι δύναμη. Ενημερωνόμαστε, σημαίνει γνωρίζουμε, άρα δυναμώνουμε».