Στην Παναγία Σουμελά στο Βέρμιο θα τιμήσουν φέτος την Κοίμηση της Θεοτόκου τα μέλη της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων. Εκεί όπου υπάρχει η ιστορία των Ποντίων. Εκεί όπου φυλάσσονται οι αναμνήσεις των ξεριζωμένων Ελλήνων. Η ιστορία των ιερών κειμηλίων, που κρυφά κατάφεραν να φέρουν οι Πόντιοι στην Ελλάδα, μαρτυρεί τους διωγμούς και το αδικοχαμένο αίμα χιλιάδων ανθρώπων που δεν είχαν τη δύναμη να φύγουν και να αφήσουν πίσω τις οικογένειες τους, τα σπίτια τους, την πίστη τους.
Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του Πόντου λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν από τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Nεότουρκων. Μουσουλμανικές ομάδες λήστευαν από τα μοναστήρια όλα τα πολύτιμα αντικείμενα και ιερά σκεύη, ενώ στη συνέχεια άναβαν φωτιά και τα έκαιγαν, ώστε να χαθεί κάθε ίχνος των εγκλημάτων τους, αλλά και να ικανοποιήσουν έτσι το μίσος τους απέναντι στους Ελληνες.
Μοναχοί και μοναχές που βίωναν την τουρκική βαρβαρότητα προσπαθούσαν με όση δύναμη διέθεταν να υπομείνουν τα βασανιστήρια και προστάτευαν με ψυχικό σθένος τα ιερά σκεύη σώζοντας έτσι την ιστορία, τις παραδόσεις και την πίστη. Το 1923 μοναχοί της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, σε μια προσπάθεια διάσωσης των ιστορικών κειμηλίων, έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το Ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον Σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού.
Το 1930 ο Τούρκος πρωθυπουργός δέχτηκε να μεταβεί αντιπροσωπία και να
παραλάβει τα ιερά κειμήλια που αποτελούν μέχρι και σήμερα σύμβολα της Ορθοδοξίας και του Ελληνισμού του Πόντου. Ο μοναχός Aμβρόσιος Σουμελιώτης, προϊστάμενος στην εκκλησία του Aγίου Θεράποντα της Tούμπας στη Θεσσαλονίκη, πήγε στην Τραπεζούντα στις 14 Οκτωβρίου και λίγες μέρες αργότερα επέστρεψε όχι μόνο με τα ιερά κειμήλια, αλλά και με τον Πόντο, όπως είχε γράψει τότε ο υπουργός Προνοίας της κυβέρνησης του Eλευθερίου Bενιζέλου, Λεωνίδας Iασωνίδης: «Eν Eλλάδι υπήρχαν οι Πόντιοι, αλλά δεν υπήρχεν ο
Πόντος. Mε την εικόνα της Παναγίας Σουμελά ήλθε και ο Πόντος».
Αρχικά τα κειμήλια φιλοξενήθηκαν στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, ενώ το 1951, με τη θεμελίωση της Νέας Παναγίας Σουμελά, η καρδιά του Πόντου άρχισε πάλι να χτυπά στη Βέροια. Η εικόνα, ο Τίμιος Σταυρός και το Ευαγγέλιο μεταφέρθηκαν στο Βέρμιο, όπου φυλάσσονται ως σήμερα. Στην εικόνα διακρίνονται τα διαγράμματα της Θεοτόκου και του μικρού Ιησού. Αυτά τονίζονται εντονότερα από την ασημένια και χρυσωμένη θήκη που τα περιβάλλει με εικόνες, επιγραφές και πολύτιμες πέτρες, που ανάγεται στο 1700, με στέμμα ανεξάρτητο από την εικόνα. Οι διαστάσεις της είναι ύψος 0,40, πλάτος 0,32, πάχος 0,055 και του στέμματος ύψος 0,12, πλάτος 0,32 και πάχος το ίδιο. Υπάρχουν πάνω τυπωμένες πλάγια τέσσερις παραστάσεις των προφητών Δαβίδ, Μωυσή και Ααρών. Από πάνω κρατούν το στέμμα δύο άγγελοι, ενώ στο υπόλοιπο μέρος της θήκης, δεξιά και αριστερά, υπάρχουν τυπωμένες διακοσμήσεις λουλουδιών και τυπωμένη η επιγραφή: «ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ ΣΟΥΜΕΛΙΩΤΙΣΑ» και κάτω «ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700».
Στις τρεις γωνίες υπάρχουν τρεις πολύτιμες μεγάλες μπλε πέτρες, ενώ η τέταρτη έχει χαθεί. Σειρά από πολύτιμες πέτρες πλαισιώνει τις παραστάσεις, από τις οποίες σώζονται σήμερα έξι κόκκινες και 28 πράσινες πέτρες. Επίσης, υπάρχουν επτά μαργαρίτες πάνω στο στέμμα, 47 στο πλαίσιο και άλλες 100 γύρω από το άνοιγμα της εικόνας. Τα πλαϊνά της θήκης κοσμούνται με χρυσάργυρες διακοσμήσεις λουλουδιών. Το στέμμα έχει τυπωμένες διακοσμήσεις λουλουδιών και τα πλαϊνά έχουν τις ίδιες διακοσμήσεις και την επιγραφή: «ΔΕΗΣΙΣ ΜΑΡΙΑΣ ΔΟΜΝΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΕΒΟΝΔΑ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΣΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΣΑΣ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΕΛΕΝΗΣ». Στη μέση σχηματίζεται σταυρός με έξι λευκές πέτρες και τέσσερις μικρότερες κόκκινες στα άκρα. Ο σταυρός έχει τέσσερις ακτίνες από τέσσερις κόκκινες πολύτιμες πέτρες και διακοσμήσεις από σμάλτο. Ακόμη φέρει σειρές μαργαριταριών, από τις οποίες οι μεγαλύτερες περιλαμβάνουν 151 μαργαριτάρια και οι μικρότερες 171. Η εικόνα
και η επίχρυση αργυρή θήκη της, το «καμίσ’», δηλαδή το πουκάμισό της, έχουν περιβληθεί από ξύλινη θήκη, μέσα στην οποία έχουν τοποθετηθεί για μεγαλύτερη ασφάλεια.
Ο Τίμιος Σταυρός ήταν κτήμα του Αυτοκρατορικού Θησαυροφυλακίου του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Εμμανουήλ του Γ ́ του Μεγαλοκομνηνού. Το 1390 μ.Χ. τον προσέφερε ως δώρο και ευλογία στην Ιερά Μονή της Παναγίας του όρους Μελά του Πόντου. Από το 1390 ως το 1923 οι πατέρες ευλογούσαν δι’ αυτού τα πάντα. Με τον ξεριζωμό και τον διωγμό των Ελλήνων του Πόντου τάφηκε μαζί με τα άλλα δύο κειμήλια. Το ύψος του Σταυρού είναι 22,5 εκ. και το πλάτος του 8 εκ. Οι κεραίες του, πλην της λαβής, περιέχουν Τίμιο Ξύλο. Ολος ο Σταυρός είναι επενδυμένος με συρματερές διακοσμήσεις και σμάλτο, καθώς επίσης και με
πολύτιμους λίθους χρώματος πράσινο και κόκκινο. Στις τρεις κεραίες του Σταυρού, εκτός της λαβής, υπάρχουν τρεις στεμματόσχημες διακοσμήσεις οι οποίες είναι κοραλλιοκοσμημένες, όπως και οι τέσσερις ακτίνες του Σταυρού.
Το Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου είναι μία χειρόγραφη αντιγραφή των τεσσάρων Ευαγγελίων και αποτελεί θαύμα της Υπεραγίας Θεοτόκου, το οποίο επιτελέστηκε επί του Οσίου Χριστοφόρου, του τρίτου κτήτορα της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά του Πόντου. Μετά τη δεύτερη ερήμωση του μοναστηριού, η Παναγία εμφανίστηκε στον Χριστόφορο και του ζήτησε να αναλάβει την ηγουμενία. Εκείνος δίστασε, διότι θεωρούσε ότι δεν θα μπορούσε να αντεπεξέλθει στα καθήκοντά του, αφού δεν ήταν μορφωμένος και δεν ήξερε γράμματα. Η Παναγία τον διαβεβαίωσε ότι με την παρέμβασή της θα δώσει λύση σε αυτό το ζήτημα. Ως εκ θαύματος, ο όσιος έμαθε γραφή και ανάγνωση και ανέλαβε την ηγουμενία.
Απόδειξη αυτού του θαύματος είναι το χειρόγραφο Ιερό Ευαγγέλιο.
Πρόκειται για ένα περγαμηνό χειρόγραφο κείμενο του 7ου αιώνα (περίπου 690 μ.Χ.). Τα εξώφυλλά του αποτελούνται από ξύλινα πινακίδια, επενδυμένα με μεταξωτό ύφασμα πορφυρού χρώματος. Συμπληρωματικά, στην εμπρόσθια όψη υπάρχουν αργυρές επιχρυσωμένες έκτυπες διακοσμήσεις. Στο κέντρο υπάρχει τοποθετημένος ένας ευμεγέθης Σταυρός, ο οποίος φέρει πέντε σμαλτωμένα εγκόλπια με τις μορφές του Κυρίου, της Θεοτόκου, του Προδρόμου και των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Φέτος, ύστερα από την προκλητική συμπεριφορά του Τούρκου προέδρου να μετατρέψει την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη σε μουσουλμανικό τέμενος, αλλά και λόγω των γεγονότων που λαμβάνουν χώρα στο Αιγαίο, η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ποντιακών Σωματείων Χριστίνα Σαχινίδου εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της και κάλεσε όλους τους πιστούς να επισκεφτούν το Βέρμιο στη Μακεδονία, τονίζοντας: «Η Παναγία Σουμελά μάς ενώνει εδώ και αιώνες και θα μας ενώσει και φέτος στο Βέρμιο».