Τραγικές διαστάσεις έχει λάβει τα τελευταία χρόνια η ανάρμοστη συμπεριφορά των παιδιών με ειδικές ανάγκες, που τις περισσότερες φορές «δικαιολογείται» -λανθασμένα- ως αποτέλεσμα της «αναπηρίας» τους. Αποτέλεσμα αυτής της «δικαιολογίας» από το οικογενειακό και το φιλικό περιβάλλον των παιδιών ΑμεΑ είναι τις περισσότερες φορές ένα αγόρι ή κορίτσι με μη οριοθετημένη συμπεριφορά να μη γίνεται αποδεκτό από κανένα εκπαιδευτικό ή οικείο περιβάλλον. Ανάλυση αυτού του φαινομένου, που δυστυχώς έχει επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια, μας κάνει η ψυχίατρος παίδων και εφήβων Ιουλία Καρατζά, συνομιλώντας με την ιδρύτρια της οργάνωσης 4amea Νένα Χρονοπούλου.
Από ποια ηλικία τα παιδιά ΑμεΑ έχουν χειριστική συμπεριφορά (πτώση αντικειμένων, δυνατές φωνές για να τους κάνουν τα χατίρια κ.λπ.);
Η εμφάνιση χειριστικής συμπεριφοράς, όπως πτώση αντικειμένων, έντονες φωνές ή άλλες αντιδράσεις για να πετύχουν αυτό που θέλουν, μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά με ή χωρίς αναπηρία από πολύ μικρή ηλικία. Αυτό είναι συνήθως μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και της προσπάθειάς του να δοκιμάσει τα όριά του και να ικανοποιήσει τις ανάγκες του.
Πώς θα πρέπει να αντιδράσει ο γονέας αλλά και όλο το οικογενειακό περιβάλλον σε μία τέτοια κατάσταση;
Το οικογενειακό περιβάλλον πρέπει να θέτει σαφή και σταθερά όρια, να ενθαρρύνεται το παιδί να εκφράζει τις ανάγκες του και να ενισχύει τις επιθυμητές συμπεριφορές, με έπαινο ή ανταμοιβές. Αν οι συμπεριφορές είναι έντονες και επαναλαμβανόμενες, συμβουλευτείτε έναν ειδικό. Η κατανόηση του λόγου πίσω από τις συμπεριφορές είναι το πρώτο βήμα για την αποτελεσματική τους διαχείριση.
Πώς ένας γονιός μπορεί να αποκωδικοποιήσει τις συμπεριφορές του παιδιού του, όσο ακραίες κι εάν είναι, έτσι ώστε να γνωρίζει τι ακριβώς ζητάει το παιδί;
Η αποκωδικοποίηση των συμπεριφορών ενός παιδιού, ακόμη και αν είναι ακραίες, απαιτεί παρατήρηση, κατανόηση και υπομονή. Παρατηρήστε πότε, πού και με ποιον συμβαίνει η συμπεριφορά. Διατηρήστε την ψυχραιμία σας. Αντιμετωπίστε τη συμπεριφορά χωρίς θυμό ή τιμωρητική διάθεση. Ακούστε προσεκτικά. Προσπαθήστε να εντοπίσετε τυχόν συναισθήματα που κρύβονται πίσω από τη συμπεριφορά (π.χ., άγχος, απογοήτευση). Αν οι συμπεριφορές είναι έντονες ή δυσνόητες, ζητήστε βοήθεια από ειδικούς.
Η χρήση κινητού τηλεφώνου ή tablet από ποια ηλικία συνίσταται;
Η χρήση κινητού τηλεφώνου ή tablet από τα παιδιά είναι ένα θέμα που συχνά απασχολεί τους γονείς, καθώς μπορεί να επηρεάσει τη νοητική, την κοινωνική και τη συναισθηματική ανάπτυξή τους. Οι ειδικοί συνιστούν συγκεκριμένες ηλικίες και όρια για την εισαγωγή αυτών των τεχνολογιών στη ζωή των παιδιών: Εως 2 ετών δεν επιτρέπεται η χρήση κινητών ή tablet. Από 2 έως 5 ετών προτείνεται έως μία ώρα την ημέρα, με επίβλεψη από γονέα. Για παιδιά 6 ετών και άνω προτείνεται η χρήση με σαφή χρονικά όρια και με ισορρόπηση του χρόνου στις οθόνες, με φυσική δραστηριότητα, κοινωνική αλληλεπίδραση και ύπνο.
Πρακτική συμβουλή: Χρησιμοποιήστε εργαλεία γονικού ελέγχου για να διαχειριστείτε τον χρόνο και το περιεχόμενο που καταναλώνει το παιδί.
Πόσο επηρεάζει την ψυχολογία και τη συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στους γονείς, όταν δεν αντιμετωπίζεται ως ισότιμο μέλος;
Οταν ένα παιδί δεν αντιμετωπίζεται ως ισότιμο μέλος της οικογένειας, μπορεί να επηρεαστεί σημαντικά η ψυχολογία και η συμπεριφορά του απέναντι στους γονείς και στο περιβάλλον του. Αυτό συμβαίνει επειδή τα παιδιά έχουν έμφυτη ανάγκη να νιώθουν ότι ανήκουν και ότι η άποψή τους έχει αξία. Αν αυτή η ανάγκη αγνοηθεί, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές. Επιπτώσεις στην ψυχολογία του παιδιού έχουν να κάνουν με χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα απομόνωσης, εμφάνιση άγχους, εσωστρέφεια ή επιθετικές συμπεριφορές. Οι επιπτώσεις αφορούν και τη συμπεριφορά απέναντι στους γονείς, στους οποίους μπορεί να υπάρξει αντίδραση και αντίσταση, έλλειψη εμπιστοσύνης και απομάκρυνση. Η ισότιμη αντιμετώπιση δεν σημαίνει ότι το παιδί θα έχει τον ίδιο ρόλο με τον γονέα, αλλά ότι η φωνή του και οι ανάγκες του λαμβάνονται υπόψη με σεβασμό και κατανόηση. Αυτό συμβάλλει στη δημιουργία μιας υγιούς και ισορροπημένης οικογενειακής σχέσης.
Ενα παιδί ΑμεΑ, που από μικρή ηλικία καθημερινά είναι πολλές ώρες εκτός του σπιτιού του και αναγκάζεται να βρίσκεται όχι μόνο στο σχολείο του τις πρωινές ώρες, αλλά σε συνεχόμενες δραστηριότητες (θεραπείες, ΚΔΑΠ), πώς εκφράζει την ψυχική και τη σωματική του κόπωση;
Ενα παιδί ΑμεΑ που περνάει πολλές ώρες καθημερινά εκτός σπιτιού, συμμετέχοντας σε σχολικές δραστηριότητες, θεραπείες και άλλες υποχρεώσεις (όπως ΚΔΑΠ), μπορεί να εκφράσει την ψυχική και τη σωματική του κόπωση με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την ηλικία του, την ιδιοσυγκρασία του και το είδος της αναπηρίας του. Τα παιδιά ΑμεΑ συχνά δυσκολεύονται να εκφράσουν λεκτικά την κόπωσή τους, γεγονός που καθιστά σημαντική την παρατήρηση των μη λεκτικών ενδείξεων. Μπορεί να παρατηρηθούν συμπεριφορικές αντιδράσεις (ευερεθιστότητα, απόσυρση, άρνηση συμμετοχής), σωματικά συμπτώματα (κόπωση και υπνηλία, αλλαγές στην όρεξη, σωματική ένταση), αλλαγές στη συγκέντρωση και την επικοινωνία (μειωμένη συγκέντρωση, δυσκολία στην έκφραση). Συχνές είναι και οι αλλαγές στις συνήθειες ύπνου (δυσκολία στον ύπνο, νυχτερινές αφυπνίσεις). Συναισθηματικά μπορεί η κόπωση να εκφράζεται με θλίψη ή απογοήτευση, να εκφράζει έλλειψη ενθουσιασμού για δραστηριότητες, αυξημένο άγχος ή με φοβίες. Οταν ένα παιδί ΑμεΑ βρίσκεται σε ένα οποιοδήποτε εκπαιδευτικό πλαίσιο, αλλά η συμπεριφορά του έχει αλλάξει προς το χειρότερο, πώς πρέπει να αντιδράσουν οι γονείς; Οταν η οικογένεια παρατηρεί αλλαγές προς το χειρότερο στη συμπεριφορά ενός παιδιού ΑμεΑ που βρίσκεται σε εκπαιδευτικό πλαίσιο, αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη ότι το παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες ή στρες στο περιβάλλον αυτό. Είναι σημαντικό η οικογένεια να αντιδράσει με ψυχραιμία, ευαισθησία και συντονισμένες ενέργειες, ώστε να εντοπιστούν οι αιτίες και να βρεθούν λύσεις που θα βελτιώσουν την κατάσταση. Η οικογένεια πρέπει να καταγράψει τις συμπεριφορές, να συζητήσει με το παιδί, να επικοινωνήσει με το εκπαιδευτικό πλαίσιο, να αξιολογήσει την καταλληλότητα του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, να συνεργαστεί με τους ειδικούς και να κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές στο σπίτι, ώστε εκεί το παιδί να χαλαρώνει και να νιώθει ασφαλές και αποδεκτό. Τέλος, επικοινωνείτε τακτικά με το σχολείο για να ενημερώνεστε για την πρόοδο του παιδιού.
Με ποιον γνώμονα η οικογένεια πρέπει να επιλέγει ποιο είναι το κατάλληλο πλαίσιο για το παιδί της;
Το πλαίσιο πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις δυνατότητες του παιδιού, να εξετάσει το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών, τις γνώσεις του προσωπικού και τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται. Το πλαίσιο πρέπει να προάγει την κοινωνική ένταξη του παιδιού και την αλληλεπίδρασή του με συνομηλίκους. Την ποιότητα των υποδομών και τον εξοπλισμό. Σημαντική είναι η διάθεση του πλαισίου για επικοινωνία και συνεργασία με την οικογένεια.
Ποια είναι η «μαγική» συνταγή επικοινωνίας γονέα και παιδιού ΑμεΑ, που θα βοηθήσει στην παντοτινή τους σχέση αλλά και στην κοινωνική συμπεριφορά του παιδιού;
Δεν υπάρχει μία «μαγική» συνταγή που να ταιριάζει σε όλα τα παιδιά ΑμεΑ, καθώς κάθε παιδί έχει μοναδικές ανάγκες και δυνατότητες. Ωστόσο, υπάρχουν θεμελιώδεις αρχές επικοινωνίας που μπορούν να ενισχύσουν τη σχέση γονέα – παιδιού και να συμβάλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συμπεριφοράς του παιδιού. Αυτές οι αρχές βασίζονται στην αγάπη, στην υπομονή, στην κατανόηση και τη συνέπεια. Η «μαγική» συνταγή επικοινωνίας είναι η συνεχής προσπάθεια για σύνδεση με το παιδί, με αγάπη, συνέπεια και κατανόηση. Με αυτόν τον τρόπο χτίζεται μια βαθιά και διαρκής σχέση, που ενισχύει όχι μόνο την οικογενειακή δυναμική αλλά και την ικανότητα του παιδιού να λειτουργεί μέσα στην κοινωνία.