Ενας νταλικέρης μεταφέρει παράνομα με το φορτηγό του μια γυναίκα από τη Συρία, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι τρανς. Το ταξίδι με προορισμό τη Στοκχόλμη ξεκινά από τον Πειραιά και όσο τα χιλιόμετρα περνούν οι δύο ήρωες, η Sabah κι ο Θοδωρής, ανακαλύπτουν όσα τους ενώνουν και όσα τους χωρίζουν.
- Από τον Ηλία Μαραβέγια
Μέσα από την παράσταση «Trans-Port» της Ειρήνης Δερμιτζάκη, που ανεβαίνει στον πολυχώρο Vault σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καρατζιά, με τον Σωτήρη Δούβρη και την Kassandra El Najjar στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, έρχονται στην επιφάνεια η ξενοφοβία, η τρανσφοβία και ο μισογυνισμός μιας παγιδευμένης σε κοινωνικά στεγανά χώρας που παλεύει ν’ αλλάξει. Η πρωταγωνίστρια του έργου, μάλιστα, η οποία είναι στ’ αλήθεια μια trans γυναίκα που ήρθε στην Ελλάδα από τη Συρία, μπορεί να υπερηφανεύεται πως έσπασε ένα στερεότυπο: έγινε η πρώτη trans μετανάστρια που πάτησε το πόδι της στο εγχώριο θεατρικό σανίδι.
«Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Συρία, και μετά τον χωρισμό των γονιών μου πέρασα τρία χρόνια στο Κουβέιτ μαζί με τον πατέρα μου. Εκεί τελείωσα το σχολείο και σκεφτόμουν έπειτα να επιστρέψω στη χώρα μου, συγκεκριμένα στη Δαμασκό, για ν’ ασχοληθώ με το θέατρο. Επειδή όμως η μητέρα μου στο μεταξύ ξαναπαντρεύτηκε και ήρθε στην Ελλάδα, βρήκα ευκαιρία να την ακολουθήσω. Μου είπε να έρθω στην Αθήνα και ήρθα το 2008, περίπου τρία χρόνια πριν ξεκινήσει ο πόλεμος στη Συρία» λέει η Kassandra El Najjar περιγράφοντας στην «Espresso» πώς βρέθηκε επί ελληνικού εδάφους.
«Η πρώτη αίσθηση που είχα φτάνοντας εδώ ήταν πολύ ευχάριστη, γιατί ο καιρός, η ατμόσφαιρα, οι γειτονιές και οι δρόμοι της Αθήνας μού θύμισαν πολύ τη Συρία που ξέρω, αυτή που ζούσα πριν από τον πόλεμο. Την καταστροφή που προκάλεσε η σύρραξη στη χώρα μου την πληροφορήθηκα εδώ, κυρίως από αφηγήσεις ανθρώπων. Οχι τόσο από τα δελτία ειδήσεων. Αυτά δεν τα εμπιστεύομαι πάντα…» συμπληρώνει.
Ερχόμενη στην Αθήνα, η Kassandra προσπάθησε να σταθεί στα πόδια της. Παρότι ήθελε εξαρχής να ασχοληθεί με την υποκριτική, της πήρε καιρό μέχρι να μάθει τη γλώσσα. Μπήκε ωστόσο σε μια ομάδα χορού και έκανε διάφορα performances, διοχετεύοντας εκεί την καλλιτεχνική της ενέργεια. Παράλληλα βρήκε δουλειά για να μπορέσει να ζήσει.
«Οταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Συρία, το 2011, και άρχισαν οι προσφυγικές ροές, επηρεάστηκα πολύ ψυχολογικά. Φυσικά ένιωσα τυχερή που δεν ήμουν εκεί. Ενιωσα όμως φόβο γι’ αυτούς που έμειναν πίσω. Το δικό μου ταξίδι ήταν εύκολο, δεν είχε τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Σύροι που έφυγαν για να σώσουν τις ζωές τους. Εγώ ήρθα ως μετανάστρια, αφού είχα τη μητέρα μου εδώ. Οποιος έρχεται από μια άλλη χώρα για να δουλέψει ή να σπουδάσει εμπίπτει στην κατηγορία “μετανάστης”. Δεν μπαίνουν όλοι στην κατηγορία πρόσφυγας. Ο πρόσφυγας είναι αυτός που ζητάει άσυλο, επειδή διατρέχει κίνδυνο όχι μόνο από πόλεμο ή κάποια καταστροφή. Εχει να κάνει και με την ταυτότητα φύλου, όπως στην περίπτωση της Sabah που υποδύομαι στην παράσταση.
Ενα trans άτομο που αναγκάζεται να φύγει από τη χώρα του σαφώς έχει να αντιμετωπίσει μεγαλύτερη δυσκολία από έναν τυπικό πρόσφυγα. Εχει να αντιμετωπίσει αρχικά τους δικούς του, αφού ζει σε μια χώρα που δεν είναι αποδεκτό να είσαι trans, πόσο μάλλον αν γίνεται και πόλεμος. Ακουσα ιστορίες από trans γυναίκες που ερχόμενες στην Ελλάδα τις βάλανε στην ίδια δομή με άντρες. Πήρε χρόνο μέχρι να υπάρξει μια κατανόηση στο ζήτημα της ταυτότητας φύλου. Κι ακόμα είμαστε στην αρχή δηλαδή, αφού πολλοί την μπερδεύουν με τη σεξουαλικότητα. Το καλό είναι βέβαια ότι υπάρχει πλέον μια συμπερίληψη στα πράγματα» αναφέρει χαρακτηριστικά.
«Δεν είμαστε καρικατούρες!»
Η συνεργασία της Kassandra El Najjar με το Vault προέκυψε μέσω της γνωριμίας της με την Ειρήνη Δερμιτζάκη, η οποία ήθελε να γράψει κάτι για τις trans. Ετσι δημιούργησε το «Trans-Port», που πριν ακόμη ανέβει τιμήθηκε με βραβείο, στο πλαίσιο του «Outreach Project» που προάγει το νεοελληνικό θεατρικό έργο και αναδεικνύει καίρια ζητήματα αυτοπροσδιορισμού και ενθάρρυνσης της ορατότητας και της κοινωνικής αποδοχής.
«Το έργο σπάει κάποια στερεότυπα και θέτει ερωτήματα. Καταρχάς για το προσφυγικό ζήτημα και τα trans άτομα, αλλά και για το πώς είναι στ’ αλήθεια μια trans… Είναι κραυγαλέα; Υστεριάζει; Δεν είμαστε καρικατούρες, όπως μας παρουσιάζουν. Βέβαια, ήταν πιο δύσκολα τα πράγματα κάποτε, ήταν και διαφορετικά τα παραδείγματα τότε. Τώρα όμως έχει αρχίσει να ανοίγει το πλαίσιο. Πάντα υπάρχουν και τα… σκοτάδια όμως. Υπάρχουν επίσης άγνοια και καταπίεση. Εντάξει, η πατριαρχία έχει κάνει ζημιά. Ξέρεις, πολλοί από αυτούς που πρεσβεύουν με τόσο σθένος τον πατριωτισμό τους και καταδικάζουν οτιδήποτε διαφορετικό… πρώτοι αυτοί τρέχουν στις τρανς, το κάνουν κρυφά όμως. Αυτό βέβαια δεν είναι άγνοια, είναι παράνοια!» σημειώνει η ηθοποιός.
Η πρόταση για την ερμηνεία της Sabah ήρθε στην Kassandra από τον σκηνοθέτη και ιδρυτή του Vault Δημήτρη Καρατζιά. Του την πρότεινε η συγγραφέας κι εκείνος την προσέγγισε, ρωτώντας την αν θα την ενδιέφερε να το κάνει.
«Του απάντησα θετικά, εννοείται, και αρχίσαμε τις συναντήσεις μας, κάνοντας πρόβες για τρεις μήνες. Η εμπειρία των μαθημάτων ήταν πολύ δυνατή. Ενιωσα σαν κάτι να… ξύπνησε μέσα μου, σαν να είχα μια κάρτα μνήμης που άρχισε ξαφνικά να ενεργοποιείται, χωρίς όμως να έχω σπουδάσει υποκριτική πριν. Εχω παρακολουθήσει πολύ θέατρο, οπότε έχω την αντίληψη… Αλλο όμως είναι το βίωμα πάνω στη σκηνή. Δεν με δυσκόλεψε η σκηνή, με δυσκόλεψε το κείμενο, ακριβώς επειδή με αφορά τόσο. Επειδή είμαι trans και Σύρια, όπως η ηρωίδα μου, δεν σημαίνει ότι θα μου ήταν πιο εύκολο να το ερμηνεύσω. Κι εγώ, επειδή δεν είχα τεχνική, βασίστηκα μόνο στην αλήθεια μου. Ο,τι είναι αληθινό πιάνει, αλλά θέλει και δουλειά. Εχεις το πάθος, αλλά κι αυτό θέλει μια κατεύθυνση. Δεν τα παράτησα ποτέ, όσο και να δυσκολεύτηκα. Ηθελα πολύ να το κάνω» εξομολογείται.
«Με ιντρίγκαρε το να βγω και να αναφερθώ, μέσα από την ηρωίδα μου, σε τόσο ευαίσθητα ζητήματα, που δεν έχουν ακουστεί ανοιχτά τόσο πολύ, για εμάς τις trans. Δεν είναι και το πιο εύκολο πράγμα να λες τέτοιες αλήθειες από τη σκηνή, μπορεί να σου δημιουργήσει ενίοτε και κάποια δυσάρεστη αίσθηση για τον ίδιο σου τον εαυτό. Εκτός θεάτρου, στον κόσμο, μπορείς να στηρίξεις μια εικόνα χωρίς να “ανοίγεσαι”, αλλά στο θέατρο “ανοίγεσαι” και είσαι απέναντι από τον θεατή, αισθάνεσαι την αύρα του… Η Sabah λέει πράγματα που εγώ δυσκολεύομαι να πω. Είναι περήφανη και δυνατή κοπέλα, και μου αρέσει αυτό, είναι στοιχεία που τα έχω κι εγώ. Οπως έχω και την ευαισθησία της...» τονίζει η Kassandra.
Οσο για τον συμπρωταγωνιστή της; «Ο Σωτήρης Δούβρης με βοήθησε, έδειξε κατανόηση, πήραμε και οι δυο τον χρόνο μας. Μάθαμε πράγματα ο ένας από τον άλλον. Υπάρχει μια καλή και αμφίδρομη σχέση ανάμεσά μας. Εχουμε βρει τη χημεία μας πάνω στη σκηνή κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Υποδύεται μια χαρακτηριστική φιγούρα Ελληνα φορτηγατζή και τον βλέπουμε σταδιακά να αλλάζει μέσα στην παράσταση, γιατί ο ήρωάς του είναι άνθρωπος καλής πάστας, που απλώς έχει άγνοια. Οτιδήποτε διαφορετικό το φοβόμαστε… Οταν όμως υπάρχει καλή καρδιά, κάποια πράγματα μπορεί να αλλάξουν. Η ουσία είναι να δεις τον άνθρωπο πάνω απ’ όλα, ανεξαρτήτως φύλου, προσανατολισμού. Στο έργο η μετάβαση γίνεται στον Θοδωρή, η Sabah είναι σταθερή, είναι αυτή που είναι».
Η ανταπόκριση του κόσμου στην παράσταση «Trans-Port», που ανεβαίνει στο Vault κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 21.15, είναι μεγάλη. «Το χειροκρότημα και τα θετικά μηνύματα που έχω πάρει από τους θεατές μού δίνουν δύναμη. Ηρθε μια μαμά που έχει παιδί στην εφηβεία, ένα αγόρι που αισθάνεται κοπέλα και ήθελε να δει το έργο πρώτα. Μου είπε μετά ότι τη συγκίνησα πολύ. Οτι τώρα κατάλαβε πως υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα για το τι σημαίνει trans γυναίκα. Αυτό με συγκίνησε, γιατί κι εγώ ήθελα να δω αυτό το παράδειγμα, όταν ήμουν παιδί. Δεν είδα όμως κάπου κάτι τέτοιο».