Στα Φάρασα της Καππαδοκίας, όταν φτάσαμε για τη δημοσιογραφική αποστολή μας στα ιερά χώματα στα οποία γεννήθηκαν ο Αγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης και ο Αγιος Παΐσιος, ψάχνοντας να βρούμε την εκκλησία (τζαμί πλέον) όπου βάφτισε ο Αρσένιος τον μικρότερο γιο της οικογένειας Ενζεπίδη, πληροφορηθήκαμε εντελώς τυχαία από έναν Βούλγαρο κινηματογραφιστή ότι μια Ελληνίδα ετοιμάζει ταινία για τους δύο σημαντικούς αυτούς αγίους.
- Από τη Μαρία Ανδρέου
Ο λόγος για τη σκηνοθέτρια Ειρήνη Σαρίογλου, την οποία συναντήσαμε στην Παλλήνη, όπου βρίσκεται το Ελληνικό Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών, το οποίο παράγει δεκάδες βιβλία και ιστορικά ντοκιμαντέρ για την πατρίδα. Οπως λέει η ίδια, «αν δεν ξέρουμε το παρελθόν, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το παρόν μας αλλά και να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Λαός χωρίς ιστορική μνήμη δεν έχει μέλλον». Και έχει απόλυτο δίκιο.
H Ειρήνη Σαρίογλου, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη και με λαμπρές σπουδές, με μεταπτυχιακά στην Αγγλία και διδακτορικά στη Γαλλία, είναι ερευνήτρια, σκηνοθέτρια, διευθύντρια στο Ελληνικό Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔΙΣΜΕ) αλλά και καλλιτεχνική διευθύντρια στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Καστελορίζου, «Πέρα από τα σύνορα». Μια μαχητική Πολίτισσα, που ζει πλέον στην Αθήνα, καθηγήτρια μάλιστα πανεπιστημίου στην Πόλη. Ευγενική στην όψη και στη σκέψη, και ένας άνθρωπος της δράσης και της προσφοράς, η οποία πέρα από την ταινία για τους αγίους της Ορθοδοξίας μας, ετοιμάζει και ακόμη μία ταινία για τους Ελληνες της Πόλης και τα σχολεία της Κωνσταντινούπολης. Γεμάτη συγκίνηση μιλά για την ταινία που αφορά τους δύο μεγάλους ποιμενάρχες της Ορθοδοξίας αλλά και για τις αναμνήσεις των παιδικών της χρόνων στην Πόλη των πόλεων.
Κυρία Σαρίογλου, πώς αποφασίσατε να κάνετε μια ταινία για τον Αγιο Αρσένιο τον Καππαδόκη και τον άγιο Παΐσιο;
Συνδέομαι πνευματικά με τη Μονή Αγίου Αρσενίου Καππαδόκη στην Ορμυλία Χαλκιδικής. Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1986 και τα εγκαίνιά του έγιναν από τον μητροπολίτη Κασσανδρείας, κύριο Συνέσιο, καθώς ανήκει εκκλησιαστικώς στη μητρόπολη αυτή. Συστάθηκε με την προτροπή και την ευχή του μακαριστού οσίου γέροντα Παϊσίου του Αγιορείτη ως φόρος τιμής στον νονό του Αρσένιο. Ως γνωστόν, ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης υπήρξε ανάδοχος του γέροντα Παϊσίου και οι δυο είχαν καταγωγή από τα Φάρασα της Καππαδοκίας. Οι πατέρες της μονής ήθελαν να τιμήσουν αυτούς τους δυο αγίους της Ορθοδοξίας, καθώς έχουν συμπληρωθεί εκατό χρόνια από την εφαρμογής της βάρβαρης ανταλλαγής του πληθυσμού με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Πρόθεσή τους είναι να κάνουν ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ. Αρχίσαμε να δουλεύουμε πάνω σ’ αυτήν την ιδέα από τις αρχές του 2024, εδώ και εννέα μήνες, με συνεχή έρευνα.
Πού κάνατε τα γυρίσματα της ταινίας;
Πραγματοποιήθηκαν γυρίσματα σε Ημαθία, Θεσσαλονίκη, Καππαδοκία (το Πάσχα), στα Φάρασα, στην Κόνιτσα, στην Κέρκυρα. Είναι γνωστό ότι ο άγιος Αρσένιος το 1924 έρχεται στην Ελλάδα, στην Κέρκυρα, μετά την ανταλλαγή. Για την ολοκλήρωση της ταινίας-ντοκιμαντέρ θα θέλαμε όμως βοήθεια και χορηγούς, γιατί τώρα βρισκόμαστε στη δύσκολη φάση του μοντάζ. Πιστεύω ότι το 2025 θα προβληθεί η ταινία μας. Μακάρι η πρεμιέρα μας να γίνει στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ή και στου Καστελόριζου ή οπουδήποτε. Η πίστη μας είναι βιωματική. Η Ελλάδα γεννά αγίους για όλη την οικουμένη, όπως τον άγιο Νεκτάριο, τον άγιο Αρσένιο, τον άγιο Παΐσιο. Οι δυο τελευταίοι έκαναν τιτάνιο έργο. Το έργο τους μεταφράζεται σε απέραντη αγάπη για όλον τον κόσμο. Η ταπείνωση τους ήταν μεγάλη. Τα κηρύγματά τους και όσα δίδασκαν γίνονταν πράξη από τους ίδιους αλλά και από τα πνευματικά παιδιά τους. Εδω και ενάμιση χρόνο ασχολούμαι σοβαρά με την ταινία και κάθε δυσκολία, με τη ευλογία των αγίων μας και την αγάπη, γίνεται ευκολία. Μόνο με τη δημιουργία δικαιολογούμε την ύπαρξή μας οι άνθρωποι σ’ αυτόν τον κόσμο. Το επόμενό μας βήμα είναι μια ταινία για τους Ελληνες της Κωνσταντινούπολης και συγκεκριμένα για τα σχολεία της Πόλης. Με το Ελληνικό Ιδρυμα Ιστορικών Μελετών έχουμε αποφασίσει να φτιάξουμε αυτήν την ταινία. Συγκεκριμένα, θα ασχοληθώ με αυτό το εγχείρημα έχοντας περάσει σαράντα χρόνια μετά την αποφοίτηση της τάξης μου από το δημοτικό σχολείο στην Πόλη, στα Ταταύλα, όπου γεννήθηκα!
Η ταινία δηλαδή θα εστιάζει στο δημοτικό σχολείο Ταταύλων;
Ναι. Θέλουμε να μιλήσουμε για την ιστορία του σχολείου μας. Για την τάξη μας. Οι απόφοιτοι της τάξης μου σαράντα χρόνια μετά θα θυμηθούμε πολλά, τα ήθη, τα έθιμα, τα βιβλία, τις παραδόσεις μας.
Ποιος είναι ο ρόλος του Ελληνικού Ιδρύματος Ιστορικών Μελετών;
Η αποτύπωση της Ιστορίας μας, κυρίως της σύγχρονης σε βιβλία, ταινίες και ντοκιμαντέρ. Ο πρόεδρός μας, ο Παναγιώτης Πουλάκος, ιστοριοδίφης, εργάζεται σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Μάλιστα, όταν μας ζητήθηκε να βγάλουμε ένα βιβλίο για το Καστελόριζο, δημιουργήσαμε κάτι πιο παραγωγικό από την έκδοση του βιβλίου και μόνιμο: Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου στο Καστελόριζο, το οποίο πραγματοποιείται την τελευταία εβδομάδα του Αυγούστου εδώ και εννέα χρόνια και έχει προβάλει πάνω από χίλιες ταινίες, με τη συμμετοχή πολλών ξένων χωρών. Ηταν μια πρωτοβουλία του ΙΔΙΣΜΕ. Η Ελλάδα, έλεγε ο Νίκος Γκάτσος, πορεύεται με τις εξαιρέσεις… Και εμείς αυτό τον δρόμο περπατάμε.
Οι παιδικές μνήμες από τους παππούδες και τα «αρώματα» από την πόλη
Πόσο καθόρισε τη ζωή σας ο τόπος γέννησής σας;
Επαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία μου. Είμαι πολύ τυχερή που με γέννησε και με διαπαιδαγώγησε μια σπουδαία μητέρα, η φιλόλογος Αικατερίνη Σαρίογλου, άξια γραμμάτων και πολιτισμού. Τα πάντα τα χρωστάω στη μητέρα μου, που έπαιξε κομβικό ρόλο στη ζωή μου. Μέσα από τις διηγήσεις της, που πήγαν από γενιά σε γενιά, από τους παππούδες και τις γιαγιάδες, έμαθα για την Πόλη και τη Ρωμιοσύνη. Μάλιστα τις γιαγιάδες και τους παππούδες μου τους μαγνητοφωνούσα με ένα κασετοφωνάκι. Τις ιστορίες τους τις χρησιμοποίησα για το διδακτορικό μου. Ηταν μια μελέτη για τα ελληνικά σχολικά ιδρύματα της Κωνσταντινούπολης πριν από το 1922, για τα δημοτικά, τα γυμνάσια και τα λύκεια της Πόλης. Την Πόλη εγώ την έζησα, γιατί γεννήθηκα εκεί, πήγα στα σχολεία της και έφυγα από εκεί 18 ετών για τις σπουδές μου στο εξωτερικό. Εμαθα από την οικογένειά μου για τον πολίτικο τρόπο ζωής. Οι Ρωμιοί της Πόλης ήταν βαθιά πιστοί άνθρωποι, χριστιανοί ορθόδοξοι, άρρηκτα συνδεδεμένοι με το Οικουμενικό Πατριαρχείο αλλά και τις σχολικές δομές της Πόλης. Οι Ρωμιοί της Πόλης ήταν και είναι μια δεμένη κοινότητα, που έχουν μάθει τα όποια προβλήματα που δημιουργούνται να τα λύνουν μόνοι τους. Πλέον υπάρχουν 3.000 Ελληνες στην Πόλη και είναι όλοι τους μορφωμένοι. Οι Ρωμιοί αγαπούν τα γράμματα. Εγώ αποφοίτησα από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο σε μια ακμάζουσα κοινότητα, με θέατρα, φεστιβάλ, εκδηλώσεις, με δικές μας εφημερίδες, με διαλέξεις.
Οι Ελληνες τι ξέρουμε για την Πόλη;
Οι περισσότεροι έμαθαν για τον Ελληνισμό της Πόλης από την ταινία του φίλου μου, του σκηνοθέτη Τάσου Μπουλμέτη, την «Πολίτικη κουζίνα» το 2003. Οι Ελληνες της Πόλης ήμασταν πολύ συνδεδεμένοι με την Ελλάδα. Εγώ με τους γονείς μου ερχόμασταν τουλάχιστον πέντε φορές τον χρόνο από την Πόλη στην Αθήνα για να αγοράσουμε νέα βιβλία, να πάμε σε συνέδρια και σε θέατρα. Ο Ελληνισμός χτυπά και στην Ιμβρο και την Τένεδο, και η ζωή των Ελλήνων της Πόλης δεν είναι γνωστή, δυστυχώς, στην πατρίδα μας, την Ελλάδα. Για κάποιους ακόμη είμαστε τουρκόσποροι… Και είναι τρομερά άδικο όλο αυτό! Η Πόλη έχει κληρονομιά αιώνων. Το 2034 η Αθήνα θα είναι επί δυο αιώνες πρωτεύουσα της Ελλάδας, όμως η Πόλη για δεκαεφτά συνεχείς αιώνες ήταν η πρωτεύουσα της Ρωμιοσύνης. Η πρωτεύουσα του Ελληνισμού είναι η Κωνσταντινούπολη.
