Αποστολή της «Espresso» στη Σμύρνη – Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, 1922-2022!Η πρόκληση σε όλο της το μεγαλείο μετά και τους χαιρετισμούς του ΝΑΤΟ!
Aποστολή: Μαρία Ανδρέου
Τουρκικό σόου ξεδιάντροπης πρόκλησης στην προκυμαία του ξεριζωμού στη Σμύρνη με τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, με παρελάσεις, συναυλίες με μπροστάρη τον «Ρέμο της Τουρκίας», τεχνολογικά εφέ και… χορευτές! «Η Espresso» πάτησε τα ματωμένα και άγια χώματα της Σμύρνης, εκεί από όπου χιλιάδες Ελληνες ξεριζώθηκαν αφήνοντας πίσω τους τη γη των προγόνων τους, και κατέγραψε εικόνες που ραγίζουν καρδιές… Εκεί όπου το αίμα συμπατριωτών μας πότισε κάθε γωνιά της Σμύρνης, οι Τούρκοι χθες ξεσάλωσαν με τα τραγούδια του σταρ τους Ταρκάν, στήνοντας τεράστιες εξέδρες σε ένα σόου προκλητικότητας για όλους τους Ελληνες που δεν ξεχνούν!
Ο Μητροπολιτικός Δήμος της Σμύρνης λοιπόν ετοιμάζεται εδώ και καιρό να γιορτάσει τα 100 χρόνια από την «απελευθέρωση» της πόλης, όπως λένε, με ένα σόου που, όπως διαλαλούν, δεν θα ξεχαστεί για πολλά… χρόνια. Από χθες, το πανηγύρι της πρόκλησης έχει στηθεί με την Παρέλαση της Νίκης, όπως την προμοτάρουν, με το τσίρκο τους να ανεβαίνει σύσσωμο στην πλατεία Gündoğdu, εκεί όπου στήθηκαν γιγαντιαίες οθόνες 1.300 τετραγωνικών μέτρων, με τον Tαρκάν να ξεσαλώνει στην σκηνή του Kordonboyu, μεταξύ του Gündoğdu και της πλατείας Cumhuriyet. Το πανηγύρι όμως δεν σταματά εδώ, μια και στις 10 Σεπτεμβρίου (η αποφράδα ημερομηνία πριν από 100 χρόνια, όταν ο Ατατούρκ πάτησε το πόδι του στη Σμύρνη), 100 διάσημοι καλλιτέχνες της Τουρκίας θα ανέβουν στη σκηνή του Kültürpark στην προωθητική συναυλία του άλμπουμ «İzmir Folk Songs».
Οι κάτοικοι της Σμύρνης θα βαδίσουν στις λεωφόρους Gaziler, Anafartalar και İkiçeşmelik, τη διαδρομή που χρησιμοποίησε ο τουρκικός στρατός κατά την είσοδό του στη Σμύρνη, και θα φέρουν μαζί μια γιγαντιαία τουρκική σημαία, μήκους 350 μέτρων. Θλίψη και οργή…
Δευτέρα 5 Σεπτεμβρίου.
Η «Espresso» παίρνει το μικρό καραβάκι «Αγιος Νικόλας» από το λιμάνι της Χίου με προορισμό τη Σμύρνη. Εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι σκέψεις μέχρι να δέσουμε στριφογυρίζουν στο μυαλό μας… Ποια είναι η εικόνα της, άραγε; Πόσα σημάδια τού χθες μαρτυράνε ότι εκείνη η γη είναι ελληνική; Πόνος και θλίψη παντού.
Τι έχει μείνει από την κοσμοπολίτικη, αρχοντική Σμύρνη του 1922; Τίποτα… Πλέον, στην πόλη έχουν απομείνει 50 όλες κι όλες ελληνικές οικογένειες. Η Σμύρνη είναι πιο θαμπή από ποτέ, χωρίς καλαισθησία, με πολυκατοικίες του 1980, ένα θολό λιμάνι, βρόμικο, με ένα παράξενο χρώμα, σαν βαθύ, σκοτεινό μπορντό. Οι κάτοικοι λένε ότι είναι το αίμα των Ελλήνων από τη σφαγή του 1922… Καταραμένο λιμάνι και πάντα με τρικυμία, σαν οι ψυχές να ψάχνουν δικαίωση, να μην μπορούν να ησυχάσουν από τη φωτιά και το σπαθί.
Με τη βοήθεια του ξεναγού μας, του Μεχμέτ, που δεν έβγαλε λέξη περί τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, περιδιαβήκαμε όλη τη Σμύρνη, που ετοιμαζόταν -με σκυθρωπά και απελπισμένα από τη φτώχεια πρόσωπα, κατά τα άλλα…- να «γιορτάσει» τον μεγάλο ηγέτη της Κεμάλ και την «απελευθέρωσή» της από τους Ελληνες.
Με τα ιστορικά βιβλία στα χέρια μου κάθομαι σε ένα ζαχαροπλαστείο με μπακλαβαδάκια πρώτης ποιότητας και αντικρίζω γυναίκες με μαντίλες να αγοράζουν πίτες στον δρόμο με μελιτζάνα, τυρί και γύρο από τα μικρά ντονέρ εστιατόρια. Ολα είναι πάμφθηνα για τους τουρίστες. Για τους Τούρκους ο μισθός έχει φτάσει μηνιαίως στα 300 ευρώ. Ενας Ελληνας που μένει στη Σμύρνη (για ευνόητους λόγους δεν λέει το όνομά του) με συναντά με χαμόγελο και μου λέει με το «καλημέρα»: «Για να μείνουμε εδώ μετά την καταστροφή έπρεπε να αλλάξουμε το θρήσκευμά μας». Και συνεχίζει: «Στις 8 Σεπτεμβρίου οι πρώτοι Τούρκοι στρατιώτες μπήκαν στη Σμύρνη και στις 13 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε η καταστροφή. Η φωτιά που ξεκίνησε στην αρμενική συνοικία έκαψε τις συνοικίες των Ελλήνων, των Ευρωπαίων και έφτασε και στις τουρκικές. Τα στρατεύματα των κεμαλικών και οι άτακτοι Τούρκοι τσέτες είχαν βγει εκτός ελέγχου και λεηλατούσαν, βίαζαν και σκότωναν. Η κοινή γνώμη αγνοούσε την ταχύτητα της κατάρρευσης του Ελληνικού Στρατού στο μέτωπο. Τα νέα για την εγκατάλειψη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας στην τύχη τους και οι θηριωδίες που ακολούθησαν έφτασαν σαν κεραυνός εν αιθρία στην πατρίδα. Συνολικά, η μικρασιατική εκστρατεία είχε ως αποτέλεσμα πάνω από 25.000 νεκρούς και τραυματίες στρατιώτες από ελληνικής πλευράς. Πάνω από 1.500.000 Ελληνες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες των προγόνων τους και να έρθουν πρόσφυγες στην Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους περισσότερους από 600.000 νεκρούς. Από τις 18 Σεπτεμβρίου, οι πρόσφυγες έφταναν κατά χιλιάδες στην Αθήνα. Στους χριστιανούς θύματα των τουρκικών θηριωδιών συγκαταλέγεται και ο μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, ο οποίος βασανίστηκε και διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο, βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο στις 27 Αυγούστου 1922».
«Οι αρπαγές και οι λεηλασίες σπιτιών και περιουσιών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές καταστροφές, το γκρέμισμα σχολείων, ναών και άλλων ευαγών ιδρυμάτων, η καταστροφή βιοτεχνικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων, με τον παράλληλο ευτελισμό κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας στον οποίο περιλαμβάνονταν βασανισμοί αιχμαλώτων, ακρωτηριασμοί, θανάτωση βρεφών, βιασμοί, δεν ξεχνιούνται» μου λέει κοιτώντας με με δάκρυα στα μάτια.
Η Σμύρνη, που θεωρείται μία από τις αρχαιότερες πόλεις και λιμένες της Μεσογείου και της αρχαίας Ιωνίας, με του Τούρκους να την αποκαλούν «Γκιαούρ Ιζμίρ» («Απιστη Σμύρνη»), ήταν από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις της εποχής, αλλά και το μεγαλύτερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου. Ο πολυταξιδεμένος Αδαμάντιος Κοραής ανέφερε για την πατρίδα του, τη Σμύρνη, ότι η καλαισθησία των κατοικιών της συγκρινόταν με την αντίστοιχη του Παρισιού. Στην πόλη λειτουργούσαν ξένες και ελληνικές λέσχες που διοργάνωναν χορούς και άλλες δεξιώσεις για φιλανθρωπικούς, συνήθως, σκοπούς. Πού είναι σήμερα η καλαισθησία; Πού είναι τα παζάρια με τα νυφικά «υπερπαραγωγή», με τα ειδικά καταστήματα ρούχων για την περιτομή των αγοριών και τα υπαίθρια αναψυκτήρια με τους ξηρούς καρπούς και τα λουκούμια;
Η σημερινή Σμύρνη, εκτός από ένα τμήμα της τουρκικής συνοικίας του άλλοτε Πάνω Μαχαλά και της Πούντας, με τους λιθόστρωτους δρόμους, σε τίποτα δεν θυμίζει την ανατολίτικη όψη της παλαιάς Σμύρνης, με το ιπποκίνητο τραμ της προκυμαίας, τα στενά σοκάκια και τα ξύλινα σπίτια.
Στην τεράστια σε έκταση περιοχή των άλλοτε έξι ελληνικών συνοικιών, της Αγίας Αικατερίνης, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Τρύφωνα, της Ευαγγελιστρίας, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Ιωάννη και κάποιων τμημάτων άλλων παλαιών συνοικιών, εκτείνεται σήμερα το περίφημο Πολιτιστικό Πάρκο της Σμύρνης, έκτασης 421.000 τ.μ., που αποτελεί μικρογραφία του πάρκου της Μόσχας. Περιλαμβάνει μικρές λίμνες, ζωολογικό κήπο, ταβέρνες και τις εγκαταστάσεις της ετήσιας εμπορικής έκθεσης με μόνιμα περίπτερα εκθετών σε αρχαίο ελληνικό ρυθμό. Στη θέση του άλλοτε Ναού του Αγίου Δημητρίου μέσα στο πάρκο έχει ανεγερθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Σμύρνης, με πλήθος εκθεμάτων της αρχαίας ελληνικής, της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής εποχής.
Η πλατεία του άλλοτε Διοικητηρίου (Κονάκι) αποτελεί σήμερα το κέντρο της πόλης, έναντι του οποίου βρίσκεται η αποβάθρα των μικρών επιβατηγών πλοίων («βαποράκια»), που εξυπηρετούν τη συγκοινωνία με τα παράλια περίχωρα της Σμύρνης. Η μεγαλύτερη εμπορική και τουριστική κίνηση σημειώνεται σε ακανόνιστη και στενή οδό από το Κονάκι μέχρι το τέμενος Ισάρ Τζαμί, με πλήθος καταστημάτων νεωτερισμών, ζαχαροπλαστείων, χρυσοχοείων, παλαιοπωλείων, καθώς και με κρεοπωλεία και οπωροπωλεία, αντικαθιστώντας τους προ του 1922 εμπορικούς δρόμους του Φραγκομαχαλά, των Γυαλάδικων και τις Μεγάλες Ταβέρνες. Οι παλιές θολωτές και σκοτεινές τουρκικές αγορές, τα λεγόμενα «μπεζεστένια», σήμερα είναι χωρίς σκέπαστρα.
Η Σμύρνη (ο Κάτω Μαχαλάς), προ της καταστροφής της το 1922, είχε 16 ορθόδοξους ναούς, με σημαντικότερο τον μεγάλο Μητροπολιτικό Ναό της Αγίας Φωτεινής με το μεγαλοπρεπές και εξαίρετης τέχνης μαρμάρινο κωδωνοστάσιο, που χτίστηκε τον 17ο αιώνα. Ο ναός ανατινάχθηκε με δυναμίτιδα από τους Τούρκους μετά την καταστροφή. Το καμπαναριό, ύψους 33 μέτρων (όσα τα χρόνια του Χριστού), λέγεται ότι μεταφέρθηκε από τον Ωνάση στην εκκλησία της Αγίας Φωτεινής στη Νέα Σμύρνη, στην Ελλάδα.
Ο Ιερός Ναός Αγίου Βουκόλου Σμύρνης βρίσκεται στη λαϊκή συνοικία του Μπασμανέ και είναι αφιερωμένος στον άγιο Βουκόλο, ο οποίος είναι και ο πολιούχος της πόλης και προστάτης των βοσκών, μαθητής του αγίου Πολυκάρπου και του αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Οικοδομήθηκε από την ελληνική κοινότητα του Μπασμανέ το 1886. Ηταν η μοναδική ελληνική εκκλησία που γλίτωσε από τη μεγάλη πυρκαγιά της Σμύρνης και τους βανδαλισμούς του τουρκικού όχλου το 1922. Δύο χρόνια μετά, το 1924, η εκκλησία μετατράπηκε σε αρχαιολογικό μουσείο με εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ. Το μουσείο στεγάστηκε εκεί έως το 1951, όποτε ο χώρος δεν επαρκούσε πλέον. Μετά το 1951 ο ναός απέκτησε διάφορες χρήσεις, μεταξύ άλλων ως χώρος για πρόβες σε έργα όπερας, αλλά τελικά περιέπεσε στην αφάνεια και εγκαταλείφθηκε.
Υστερα από συντονισμένες ενέργειες του ελληνικού προξενείου στη Σμύρνη και των τουρκικών Αρχών, ο ναός αποκαταστάθηκε. Τα έργα αποκατάστασης ολοκληρώθηκαν το 2011 και στο εσωτερικό του ναού αποκαλύφθηκαν αγιογραφίες του Χριστού και των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Στις 17 Αυγούστου 2014 τελέστηκε σε πανηγυρικό κλίμα η πρώτη θεία λειτουργία στον ναό μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, και από τότε ορθόδοξος ιερέας λειτουργεί Χριστούγεννα και Πάσχα. Η συγκίνηση ήταν μεγάλη όταν ασπαστήκαμε την αγία Φωτεινή και τον άγιο Βουκόλο. Απέναντι από την ελληνική εκκλησία υπάρχει ένα παλιό ελληνικό σχολείο που έγινε Μουσείο Τύπου, λες και η γειτονική μας χώρα έχει πολλές… ευαισθησίες αναφορικά με την ελευθερία του Τύπου… Εκεί, όμως, βρήκαμε για τον όμιλο μας ένα διαμάντι, την εφημερίδα «ΕΣΤΙΑ», που κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή.
Ο ξεναγός μάς πηγαίνει να δούμε το ελληνικό προξενείο, την προκυμαία και τα ευρωπαϊκά σπίτια που έχουν γίνει μπιραρίες με φθηνό αλκοόλ. Απέναντί μας ακριβώς, το μεσημέρι, εργάτες έφτιαχναν τη σκηνή όπου θα τραγουδούσε ο Ταρκάν για την «απελευθέρωση», σε ένα κιτς σόου-ντροπή για την παγκόσμια Ιστορία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με πόση οργή και θλίψη κοιτάμε τη σκηνή του τσίρκου…
Παίρνοντας το καραβάκι για την επιστροφή, το βλέμμα μας στέκεται στη Σμύρνη, που σιγά σιγά χάνεται από τον ορίζοντα. Αυτό, όμως, που δεν πρόκειται να χαθεί είναι οι μνήμες για έναν τόπο ελληνικό και συνάμα μαρτυρικό…