Στην Κηφισιά, στο σπίτι του ανιψιού της (του γιου της αδελφής της Ηλέκτρας), η Ειρήνη Παπά είπε το «βουβό αντίο», λίγες ημέρες μετά τα γενέθλιά της. Γεγονός που -σύμφωνα με στατιστικές μελέτες-συμβαίνει στις ζωές των ολοκληρωμένων και πεφωτισμένων πνευμάτων που βάδισαν στη γη.
- Από τον Γιάννη Αρμουτίδη
Η εμβληματική ηθοποιός, η τελευταία «Καρυάτιδα», η κατά πολλούς «13η Ελληνίδα θεά», άφησε την τελευταία της πνοή αναζητώντας τη δική της βουβή λύτρωση μετά την πολυετή μάχη της με το Αλτσχάιμερ. Ζώντας για καιρό στον δικό της σιωπηλό κόσμο, η Ειρήνη Παπά (όπως θα επιθυμούσε και εκείνη να γράφεται το επίθετό της όπως γραφόταν «Irene Papas» και στους τίτλους των ξένων ταινιών) πέρασε τα τελευταία χρόνια της βουβής μοναξιάς της βυθισμένη στον δικό της κόσμο, μέσα στο σκοτάδι της νόσου…
Η τεράστια κυρία του ελληνικού και παγκόσμιου σινεμά όσο κι αν πάλεψε παραδόθηκε για χρόνια πολλά στην ασθένεια και ο επίλογος της ζωής της μοιάζει με αρχαίο δράμα! «Είναι άδικο. Τι έκανα; Δεν θέλεις να αρρωσταίνεις. Δεν θέλεις να γερνάς, ούτε να βλέπεις τα γηρατειά σου στα μάτια του άλλου» είχε πει η ίδια σε ανύποπτο χρόνο… Η ημερομηνία γέννησής της σηματοδοτεί απλά έναν αριθμό. 3 Σεπτεμβρίου 1929! Σύμφωνα με τους εκλογικούς καταλόγους και τα μητρώα δημοτολογίου αυτή είναι η ορθή, και όχι το 1926.
Στα 17 της τελειώνει την Εθνική Σχολή Κλασικού Θεάτρου (τη σημερινή Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου) και καταξιώνεται με την πάροδο του χρόνου στην παγκόσμια σκηνή του κινηματογράφου. Η ζωή και ο δρόμος της τελευταίας «Καρυάτιδας» υπήρξε αστραφτερός, αλλά και κακοτράχαλος.
https://www.instagram.com/reel/CifDleeItEJ/?utm_source=ig_embed&utm_campaign=loading
Υπήρξε μία δυναμική γυναίκα, έξω από τα περιθώρια του συμβιβασμού και των δεσμεύσεων. Γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας, αλλά επέλεξε, ως δεύτερη πατρίδα της, τη Ρώμη. Αποζητούσε μόνο την ευτυχία. Η υποκριτική αποτελούσε για εκείνη ένα «επάγγελμα θεραπείας». Δωδεκάμισι ετών «ανακατεύτηκε» με τη Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, την οποία ολοκλήρωσε έπειτα από τέσσερα χρόνια σπουδών, στα 17 της. Στη ζωή της τα πάντα έγιναν πολύ γρήγορα, εκτός από τη διαδρομή της προς το τέλος. Ξεκίνησε το σχολείο στα πέντε και στα 18 της «κλέφτηκε» και παντρεύτηκε, για να χωρίσει έπειτα από λίγα χρόνια. Οκτώ ετών -μαζί με τις άλλες τρεις αδερφές της και τους γονείς της- εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Φοίτησε στη Μαράσλειο Παιδαγωγική Ακαδημία.
Η μητέρα της, στα 19 της, «έκλεψε» τον πατέρα της, ο όποιος ήταν μεγαλύτερός της κατά 30 χρόνια. Αξιολογούσε πάντα τη διάκριση (την καριέρα) «υποπροϊόν», αφού θεωρούσε τον εαυτό της -μόνο- «μία γέφυρα μεταξύ των θεατρικών κειμένων και του κοινού της». Ποτέ δεν αναζήτησε καριέρες. Οι σπουδές της εκτός Ελλάδας προέκυψαν ως ανάγκη για να αφουγκραστεί τεχνικές και μεθόδους, ψάχνοντας την έκφραση. Λάτρεψε την αμερικανική σχολή, την οποία πολύ γρήγορα βαρέθηκε, αφού «ήταν προβλέψιμη», όπως είχε δηλώσει. Σε μία καταλυτική δήλωση για τον εναρμονισμό του σύμπαντος διατύπωσε το θεώρημα ότι για εκείνη, «η ψυχή και το μυαλό δεν έχουν γεννητικά όργανα» (συνέντευξη που παραχώρησε στον Αρη Βασιλειάδη, στην «Ελευθεροτυπία», το 1998).
Απέφευγε τα σκάνδαλα και απαίτησε δοκιμαστικό ακόμα και με τη Metro-Goldwyn-Mayer. Για 25 χρόνια σχεδίαζε, και οργανώνει -με πάθος- τη λειτουργία μίας δικής της σχολής υποκριτικής, στην οδό Πειραιώς. Όχι για να διδάξει, παρά μόνο για να δώσει «πληροφορίες και δρόμους, αλλά και τεχνική στην τέχνη». 
Τα πάντα όμως κωλυσιεργούσαν εξαιτίας της δεινής γραφειοκρατίας, κι έτσι δεν υλοποιήθηκε ποτέ! Οπως καθετί μεγάλο στην Ελλάδα που γεννά πολιτισμό, αλλά υποφέρει από το σύνδρομο της συγκέντρωσης και της διάσπασης προσοχής σε αξίες. Η ομορφιά, για την Ειρήνη Παπά, αξιολογήθηκε οξύμωρα: «Μας ανατέθηκε το φοβερό καθήκον να είμαστε ελκυστικές, για να αρέσουμε στον άνδρα. Βάναυση κουβέντα η ομορφιά. Είναι φοβερό να χωρίζεις τον κόσμο»! Πίστευε ακράδαντα ότι ποτέ δεν τη βοήθησε στη δουλειά της και ότι τους ρόλους τούς κατακτούσε. Γι’ αυτό και ενσάρκωσε δραματικούς και σπάνια έπαιξε ερωτικές σκηνές. Τον έρωτα δεν τον γνώρισε «όπως τον ήθελε».
Δήλωσε ότι οι δικοί της έρωτες ήταν φρικτοί, ηλίθιοι, εγωιστικοί και δεν της άρεσαν! «Ίσως ένας να ήταν αληθινός, αλλά πέρασε». Η μητέρα της Ελένη ήταν δασκάλα και ο πατέρας της Σταύρος Λελέκο καθηγητής κλασικού δράματος. Είχε άλλες τρεις αδερφές. Την Ευαγγελία (Λίντα) Λελέκου – Μανθοπούλου, ιατρό και πρώην διευθύντρια του Νοσοκομείου «Αγιος Σάββας», μητέρα του Αίαντα Μανθόπουλου, που ζει στην Παιανία, η οποία είναι η μοναδική που βρίσκεται εν ζωή. Οι άλλες δύο αδερφές της, η Δέσποινα Λελέκου – Τατάκη (λογοτέχνιδα και ποιήτρια), μητέρα του σεναριογράφου και σκηνοθέτη Μανούσου Μανουσάκη, και η Αντιγόνη, καθηγήτρια, που πέθανε νωρίς. Το 1947 ( μόλις18 ετών) παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Αλκη Παππά, με τον οποίο χώρισε το 1951, αλλά διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του.
Στη ζωή της όμως το κεφάλαιο Μάρλον Μπράντο είχε ξεχωριστή θέση, με τον σταρ του Χόλιγουντ να «μαγεύεται» από την Ελληνίδα «θεά» και την ίδια να τον αποκαλεί «το μεγάλο πάθος της ζωής της». Μάλιστα, το 2004, μετά τον θάνατο του Μπράντο, η Ελληνίδα ηθοποιός μίλησε στην ιταλική εφημερίδα «Corriere Della Sera» για τη μυστική ερωτική σχέση που διατηρούσαν και πώς κατάφεραν να την κρατήσουν μακριά από τη δημοσιότητα. «Δεν θέλαμε να μοιραστούμε με τον καθέναν αυτή την αγάπη, που δεν ήταν στην πραγματικότητα μυστική αλλά ιδιωτική. Τον αγάπησα τον Μάρλον Μπράντο. Νοιαζόμουν γι’ αυτόν πραγματικά. Είχαμε μια ιστορία αγάπης.
Ας το πούμε μια μακρά σχέση. Ίσως κάνω λάθος που μιλάω γι’ αυτό, τώρα που δεν είναι εδώ για να με αντικρούσει, αλλά εγώ το ομολογώ ακριβώς γιατί από σήμερα είναι στο απόλυτο, μακριά από όλους, ανήκει σε όλους. Ηταν το μεγάλο πάθος της ζωής μου, απολύτως ο άνδρας που νοιαζόμουν περισσότερο και επίσης αυτός που εκτιμούσα περισσότερο» ήταν τα λόγια της. Οι δυο τους γνωρίστηκαν στη Ρώμη το 1954. Εκείνος ήταν 30 ετών και εκείνη 24. Η Ειρήνη Παπά είδε για τελευταία φορά τον Μάρλον Μπράντο το 1999, όταν εκείνος επισκέφτηκε για ακόμα μια φορά την Ελλάδα.
«Η ζωή είναι σαν πεταλούδα, όλοι ξέρουμε ότι θα σβήσουμε. Θα δημιουργώ μέχρι να πεθάνω επί σκηνής». Αυτά ήταν τα λόγια της το 1998, αφού δεν μπορούσε να προφητεύσει τη μεγάλη διαδρομή που είχε προαποφασιστεί -από τη μοίρα- να ακολουθήσει, μέσα στην απομόνωση της λήθης… Πλέον η Ειρήνη Παπά ταξίδεψε σε άλλη διάσταση. Σε ένα παράλληλο σύμπαν, στο οποίο συνεχίζει να παίζει… Και να γεφυρώνει τα μαύρα γράμματα του θεατρικού κειμένου με τον θεατή. Αναζητώντας στο κάθε της βήμα μία νέα τεχνική που θα τη βγάζει από το τέλμα.
Η «μετάβαση» των τελευταίων στιγμών της υπήρξε γαλήνια, όπως και η ζωή της. Αθέατη ως προς την ιδιωτικότητα και εκκωφαντικά θορυβώδης ως προς την επαγγελματική της πορεία…
Έλαμψε δίπλα σε αστέρες του σινεμά
Η Ειρήνη Παπά είχε πάρει μέρος σε περισσότερες από 80 ταινίες, με γυρίσματα σε όλον τον κόσμο (Τσινετσιτά, Χόλιγουντ, Γιουγκοσλαβία, Λίβανος, Μαρόκο, Βραζιλία, Αυστραλία, Πορτογαλία κ.ά.), έχοντας στο πλευρό της συμπρωταγωνιστές, μεταξύ άλλων, τους Μάρλον Μπράντο, Ιβ Μοντάν, Γκρέγκορι Πεκ, Αντονι Κουίν, Ρίτσαρντ Μπάρτον, Τζαν Μαρία Βολοντέ, Τζέιμς Κάγκνεϊ.
Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1948 στην επιθεώρηση των Σακελλάριου – Γιαννακόπουλου «Ανθρωποι, άνθρωποι».
Την ίδια χρονιά εμφανίζεται και στον κινηματογράφο, στην ταινία της Φίνος Φιλμ «Χαμένοι άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου. Το 1951 φτάνει στις Κάννες, με την ταινία της Φίνος «Νεκρή πολιτεία», με συμπρωταγωνιστή τον Γιώργο Φούντα.
Συμμετέχει στη γαλλόφωνη ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά, η οποία κατακτά το Οσκαρ. Το 1967 πρωταγωνιστεί στο θέατρο Broadway. Και επειδή ουδείς και ουδεμία δεν χαίρει καθολικής αποδοχής, το 1979 δέχεται απαξιωτική κριτική από τον Δημήτρη Χορν.
Η Ειρήνη Παπά συμμετείχε και πρωταγωνίστησε σε σπουδαίες ταινίες: «Η λίμνη των στεναγμών», «Αντιγόνη», «Αλέξης Ζορμπάς», «Ηλέκτρα», «Νεκρή πολιτεία», «Χαμένοι άγγελοι, «Τρωάδες», «Οδύσσεια», «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε», «Το μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι», «Μπουμπουλίνα» κ.ά. Mάλιστα, για τα «Τα Κανόνια του Ναβαρόνε», που γυρίστηκαν στη Ρόδο, το 1961, στο σενάριο αλλάχτηκαν οι χαρακτήρες του βιβλίου -στο οποίο όλοι οι πρωταγωνιστές ήταν άνδρες- και προστέθηκαν δύο επιπλέον χαρακτήρες.
Οι δύο γυναίκες της ελληνικής αντίστασης, τις οποίες υποδύονται η Ειρήνη Παπά και η Τζία Σκάλα.
Εντελώς συμπτωματικά, κανάλι της ιδιωτικής τηλεόρασης μετέδωσε το «Μαντολίνο του λοχαγού Κορέλι» λίγες ώρες πριν από την τελευταία της πνοή…