Οργή και αγανάκτηση από τους τελευταίους εν ζωή μύθους του ελληνικού θεάτρου για όσα συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, με αποκορύφωμα τις μπασκέτες της Λένας Κιτσοπούλου στους «Σφήκες» μέσα στο αρχαίο θέατρο, αλλά και τα σκουπίδια του Γερμανού σκηνοθέτη Φρανκ Κάστορφ, που γέμισαν τη σκηνή των αρχαίων μαρμάρων.
- Από τον Νίκο Νικόλιζα
Και θα μπορούσε οποιοσδήποτε να τους κατηγορήσει ότι δεν έχουν λόγο να μιλάνε, αν ο Νικήτας Τσακίρογλου, η Αννα Κυριακού, ο Δημήτρης Καλλιβωκάς, ο Στέφανος Ληναίος, ο Κώστας Κακκαβάς και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος δεν είχαν παίξει στις πρώτες παραστάσεις όταν άνοιξε το αρχαίο θέατρο το 1955 και για πολλές δεκαετίες, οι οποίοι ξεσπούν σήμερα αποκλειστικά στην «Espresso» θέλοντας με τη φωνή τους να βάλουν ένα φρένο στον κατήφορο του πολιτισμού.
Ολα άρχισαν την προηγούμενη εβδομάδα, όταν η ανατρεπτική Λένα Κιτσοπούλου θέλησε να τοποθετήσει μπασκέτες μέσα στο αρχαίο θέατρο και να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα δυσφορίας για πολλούς θεατές, που αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν άρον άρον από την παράσταση. Μόλις λίγα εικοσιτετράωρα μετά και προτού κοπάσει ο θόρυβος για τη Λένα Κιτσοπούλου, νέος γύρος σκληρής κριτικής ήρθε για τον Γερμανό σκηνοθέτη Φρανκ Κάστορφ, ο οποίος παρουσίασε τη «Μήδεια» από τη δική του σκοπιά!
Νικήτας Τσακίρογλου
Ενας από τους σπουδαίους ηθοποιούς που γαλουχήθηκαν στις μεγάλες παραστάσεις της Επιδαύρου είναι ο Νικήτας Τσακίρογλου, ο οποίος με πόνο ψυχής μίλησε στην «Espresso» για την κατάντια στην οποία έχει περιέλθει το αρχαίο θέατρο ως θεσμός. «Νομίζω είναι κατάντια και πονάει ειλικρινά η ψυχή μου με όσα συμβαίνουν. Είχαν πάει δικοί μου άνθρωποι στην παράσταση του Κάστορφ και έφυγαν εκνευρισμένοι, πολύ πριν τελειώσει το έργο. Οι παραστάσεις πλέον είναι από το κακό στο χειρότερο. Δεν ξέρει κανείς τι θα αντικρίσει. Κάποτε, εμείς, καλούσαμε προσωπικότητες όπως ο Πίτερ Στάιν για να μας φωτίσουν από την εμπειρία τους και πώς βλέπουν τις παραστάσεις.
Εδώ πρόκειται για πειραματισμούς. Δεν υπάρχει τίποτα πλέον. Είναι πολύ κρίμα, γιατί ο τόπος της Επιδαύρου ζει από τον θεσμό του αρχαίου θεάτρου. Λυπάμαι, αλλά, όπως φαίνεται, θα σταματήσει ο θεσμός αυτός να υπάρχει με την πορεία που βαδίζει. Μιλάμε για το κατεξοχήν ιερότερο μνημείο του ελληνικού πολιτισμού. Παγκοσμίως, όταν μιλάει κάποιος για θέατρο μιλάει για την Επίδαυρο. Τα πράγματα με τον θεσμό της Επιδαύρου είναι τραγικά.
Ξεφεύγει η κατάσταση από την τραγωδία και έχει γίνει… παρωδία». Στην ερώτησή μας αν θα πήγαινε να έβλεπε μια τέτοια ανατρεπτική παράσταση, ο ίδιος είναι κάθετος: «Σε καμία περίπτωση, όχι. Απέχω από όλη αυτή την ιστορία εδώ και χρόνια, γιατί λυπάμαι και πονάω. Εχω και σπίτι εκεί και δεν μου κάνει αίσθηση να πάω, λόγω των θεαμάτων αυτών και να μη δω παραστάσεις. Δυστυχώς, τα πάντα γίνονται με κομματικές σφραγίδες και γι’ αυτό έφτασε εδώ που έφτασε η Επίδαυρος».
Μαίρη Χρονοπούλου
Από την πλευρά της, η σπουδαία κυρία του θεάτρου και του κινηματογράφου: Μαίρη Χρονοπούλου, τοποθετήθηκε στην «Espresso» για το επίμαχο ζήτημα, τονίζοντας χαρακτηριστικά: «Λόγω προβλημάτων υγείας, δεν έχω παρακολουθήσει τις παραστάσεις στην Επίδαυρο τα τελευταία 20 χρόνια.
Ωστόσο, μου είναι αδύνατον να πιστέψω πως όλοι οι αξιολογότατοι συνάδελφοί μου με τους οποίους επικοινωνήσατε και έχουν παίξει κατά κόρον στην Επίδαυρο, κάνουν λάθος για όσα πιστεύουν. Αδύνατον!»
Αννα Κυριακού
Για πάνω από 20 ολόκληρα χρόνια η Αννα Κυριακού υπήρξε μέλος του Εθνικού Θεάτρου παίζοντας μεγάλες παραστάσεις και στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Η ίδια, μιλώντας στην «Espresso», κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, λέγοντας πως αν δεν παρθούν μέτρα ο θεσμός θα πέσει στα βράχια. «Θα ήθελα πολύ να βρεθώ σε αυτές τις παραστάσεις με τα “σκουπίδια” και τις “μπασκέτες”, αλλά δεν μπόρεσα να βρεθώ εκεί και να τους πω “αυτά που κάνετε εδώ, κάποιοι έδωσαν το αίμα τους για να τα κρατήσουν ζωντανά”. Εμείς που παίξαμε εκεί πληγωνόμαστε αφάνταστα και όσοι ζούμε, έχουμε χρόνια να πάμε σε παράσταση γιατί δεν θα αντέξουμε όσα θα δούμε. Τι να δούμε; Είναι τραγική η κατάσταση. Αυτές τις μοντερνιές που κάνουν στα αρχαία έργα και τα κείμενα, ας τα κάνουν σε καινούργια έργα, δικά τους. Ας παίξουν στο σπίτι τους, αν υπάρχει τέτοια ανάγκη.
Η Επίδαυρος δεν είναι το αποκούμπι καθενός που θέλει να παρουσιάσει μια παιδική παράσταση. Στην εποχή μου, όταν παίζαμε στην Επίδαυρο απαγορευόταν να ανεβάσει έργο ο οποιοσδήποτε. Πρώτα πήγε ο Ροντήρης και μετά ο Κουν. Δεν έπαιζε όποιος ήθελε στην Επίδαυρο. Οι τραγωδοί έπαιζαν ως επί το πλείστον εκεί. Η Επίδαυρος είναι ιερός χώρος για όλη την υφήλιο». Η κυρία Κυριακού θυμήθηκε και πολλά περιστατικά της εποχής εκείνης.
«Εγώ έτυχε να είμαι και στο “μαξιλάρωμα” του Κουν. Τι ήταν το “μαξιλάρωμα”; Τότε ο Κουν ανέβασε τους “Ορνιθες” του Αριστοφάνη με κάποια ελάχιστα μοντέρνα δείγματα μέσα στην παράσταση. Το κοινό δεν δέχτηκε τη μοντέρνα ματιά του Κουν και άρχισαν να πετάνε μαξιλάρια. Μάλιστα, καλεσμένη στην παράσταση ήταν και η σύζυγος του Αγά Χαν. Ξέρετε πόσα μαξιλάρια έφαγε στο κεφάλι;»
Δημήτρης Καλλιβωκάς
Ο 93χρονος Δημήτρης Καλλιβωκάς στα πρώτα του βήματα στον χώρο του θεάτρου ξεκίνησε από την αρχαία Επίδαυρο. Θυμάται ιστορίες, πιπεράτα περιστατικά, αλλά και τον κόπο που έκανε η δική του γενιά να κρατήσει ζωντανό τον θεσμό της Επιδαύρου. «Εγώ ξεκίνησα από την αρχαία Επίδαυρο, με Μινωτή, Παξινού, Ροντήρη και πάει λέγοντας. Εχω απαγορεύσει στον εαυτό μου να πηγαίνω στην Επίδαυρο τα τελευταία 10 χρόνια, διότι αν πάω θα φωνάξω και θα βρίσω χωρίς να μου φταίνε οι ηθοποιοί. Διότι για όλα όσα βλέπει το κοινό ευθύνονται οι σκηνοθέτες. Η Επίδαυρος έτσι όπως την έχουν καταντήσει είναι ντροπή.
Νιώθω ότι γίνεται ένας βιασμός στην Επίδαυρο, ο οποίος βιασμός εξαρτάται 100% από τους σκηνοθέτες. Οι οποίοι, για να μπορέσουν να πουν κάτι διαφορετικό από όλα όσα έχουν δει έως σήμερα οι θεατές, κάνουν υποκριτικές επαναστάσεις απαράδεκτες. Εχω δει την Παξινού να παίζει “Μήδεια”, η οποία στέκεται γονατιστή στο κέντρο της ορχήστρας του θεάτρου, σε μια από τις τελευταίες πρόβες. Εκεί, λοιπόν, κάνει μια βαθιά εισπνοή η Παξινού. Της λέει ο Μινωτής με αυστηρό ύφος “Κατίνα, μην αναπνέεις έτσι, γιατί ακούγεται”. Και η Κατίνα απαντάει “ναι, θέλω να ακουστεί σε όλο το θέατρο ο πόνος της Μήδειας”. Και στην πρεμιέρα ακούστηκε η εισπνοή αυτή σε όλο το θέατρο, με τους θεατές να κλαίνε. Η εποχή που ζούμε αποδέχεται πλέον τα πάντα εν μετριότητα».
Στέφανος Ληναίος
Ο Στέφανος Ληναίος είναι υπέρ των διαφοροποιήσεων στις αρχαίες παραστάσεις. Ωστόσο, όσα γίνονται σήμερα, όπως λέει, έχουν ξεφύγει και έχουν φτάσει στο άλλο άκρο. «Είμαι σίγουρος ότι κάποια στιγμή θα τελειώσει αυτός ο κατήφορος. Δυστυχώς, έχουν βρει αδιέξοδο στην αισθητική και στους προβληματισμούς. Πάντοτε ήμουν υπέρ των καινούργιων πραγμάτων, όταν όμως υπάρχει κάποιος στόχος.
Αυτές οι παραστάσεις που γίνονται πλέον στην Επίδαυρο είναι αυτό που λέμε “για να κάνω το κέφι μου”. Εμείς από το 1970 με τον Γιώργο Μιχαηλίδη κάναμε πολλές και πρωτοποριακές παραστάσεις. Είχαμε έναν στόχο για όσα τρελά ανεβάσαμε τότε. Το να βλέπεις σκουπίδια μέσα στη σκηνή του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου είναι καλαμπούρι για το καλαμπούρι. Δεν έχει κανένα νόημα. Αυτά εκδηλώνουν τη δική του αμηχανία ή αναζήτηση, που δεν μας ενδιαφέρει. Δεν μπορούμε να το απαγορεύσουμε, αλλά είναι προτιμότερο να κλαίμε για όσα ζούμε».
Κώστας Κακκαβάς
«Η Επίδαυρος είναι ένα ιερό μέρος. Ισως το ιερότερο μνημείο για την υποκριτική τέχνη σε όλο τον κόσμο. Θυμάμαι την Ειρήνη Παπά που έλεγε “πάω να δω Αισχύλο στην Επίδαυρο” και όχι τον Αισχύλο του κάθε σκηνοθέτη. Είμαι με το μέρος των καλών Σαμαρειτών που προστατεύουν όλα αυτά τα χρόνια την Επίδαυρο, όπως είναι ο Βασίλης Καβαθάς και ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Δεν μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις σε ένα θέατρο που έχουν πατήσει ιερά τέρατα και που έχουν παιχτεί παραστάσεις ιστορικές από την αρχαιότητα έως και σήμερα.
Δεν μπορείς να τα ισοπεδώνεις όλα στο όνομα του νεωτερισμού. Οταν πηγαίναμε στην Επίδαυρο, εκείνα τα χρόνια, ήταν σαν να μπαίνεις σε εκκλησία. Εκανα πρόβες με σκηνοθέτη τον Ροντήρη και την Ασπασία Παπαθανασίου για την “Ηλέκτρα” στην Επίδαυρο. Ξέρετε τι μου είπε η μεγάλη αυτή τραγωδός; “Θέλω να είσαι άψογος, αλλιώς θα σε σκοτώσω”. Οταν τελειώσαμε τις πρόβες, μου είπε “είσαι έτοιμος για εκτός Επιδαύρου. Οχι για την Επίδαυρο”. Ευχόμουν πάντα να δω τον αξιολογότατο Κώστα Γεωργουσόπουλο Υπουργό Πολιτισμού. Ισως τότε άλλαζαν πολλά».
Κώστας Γεωργουσόπουλος
Ο κατεξοχήν άνθρωπος που γνώρισε την Επίδαυρο όσο ελάχιστοι, από τα πρώτα Επιδαύρεια, είναι ο Κώστας Γεωργουσόπουλος. Ο άνθρωπος που λάτρεψαν όλοι οι ηθοποιοί και σκηνοθέτες που βρέθηκαν στη σκηνή της Επιδαύρου είναι απογοητευμένος για όσα συμβαίνουν στο αρχαίο θέατρο. «Δεν συμφωνώ καθόλου με όλους αυτούς τους νεωτερισμούς. Ημουν παρών από την πρώτη παράσταση το 1955 και έχω βιώσει όλη την εποποιία των Ελλήνων σκηνοθετών, μεταφραστών, ηθοποιών.
Αυτά τα πράγματα που γίνονται σήμερα είναι προσβολή προς τον Χατζιδάκι, τον Σολομό, τον Νέζερ, την Αρώνη, τον Ροντήρη, που θεμελίωσαν μια άποψη για το αρχαίο θέατρο διεθνή. Δεν ξέρω ποιος ευθύνεται για αυτή την κατάντια, ποιος δίνει τις εντολές. Υπάρχει διευθυντής στο Φεστιβάλ Αθηνών αξιόλογος, που ήταν και φοιτητής μου. Πώς, όμως, υποχρεώνεται για να παίζονται τέτοια πράγματα στην Επίδαυρο; Γιατί δεν σηκώνει το ανάστημά του; Οι θεατές που πήγαν να δουν τις παραστάσεις αυτές και έφυγαν, ορθώς το έκαναν. Γιατί αυτοί οι θεατές έχουν μια ιστορία και οι περισσότεροι γνωρίζουν από αρχαία κείμενα. Πάνε εκεί γιατί πιστεύουν στον θεσμό της αρχαίας Επιδαύρου. Οταν βλέπουν και εξευτελίζεται αυτός ο θεσμός, λογικό είναι να αποχωρήσουν».
H απάντηση της Κιτσοπούλου: Στη χώρα μας βασιλεύει ο άνθρωπος του καναπέ
Οτι στη χώρα μας βασιλεύει «ο άνθρωπος του καναπέ» δήλωσε η Λένα Κιτσοπούλου, απαντώντας πρώτη φορά στα αρνητικά σχόλια που δέχτηκε για τους «Σφήκες» που παρουσίασε στην Επίδαυρο, με πολλούς θεατές να φεύγουν οργισμένοι από το θέατρο στη μέση της παράστασης ισχυριζόμενοι πως δεν θύμισε σε τίποτα το αρχαίο κείμενο του Αριστοφάνη.
«Είναι ένα τελείως καινούργιο έργο οι δικοί μου “Σφήκες”, το οποίο, όμως, κρατάει τους βασικούς ήρωες, τον πατέρα και τον γιο, όπως και τους δύο φύλακες, αλλά θεωρώ ότι έχει και πάρα πολλά στοιχεία του Αριστοφάνη» εξήγησε η Λένα Κιτσοπούλου στην εφημερίδα «Μακεδονία».
«Προσπάθησα πέρα από τον πατέρα να φτιάξω μια κοινωνία ανθρώπων σημερινών, η οποία γεννάει τον κακοποιητή πατέρα, τον κακοποιητή πολιτικό, τον φαλλοκράτη, τον φασίστα, τον εθνικιστή» συμπλήρωσε για το έργο.
Οσον αφορά τις αρνητικές κριτικές, η ίδια σημείωσε: «Ο άνθρωπος κατά τη γνώμη μου έχει μηδενική εξέλιξη μέσα στην Ιστορία, πλην των εξαιρέσεων. Στη χώρα μας νομίζω βασιλεύει αυτή τη στιγμή ο άνθρωπος του καναπέ, που με ένα κινητό στο χέρι αισθάνεται τουλάχιστον πρόεδρος του Αρείου Πάγου. Είναι γεμάτη… σφήκες η ζωή μας. Είναι όλοι αυτοί που κακιώνουν και καταδικάζουν μέσα στα social, είναι αυτοί που έχουν γνώμη για όλα, που μισούν και κατακρίνουν, ενώ οι ίδιοι είναι οι χειρότεροι φασίστες. Σφήκα είναι ο φθόνος που δεν αφήνει τον άνθρωπο να κοιμηθεί το βράδυ γιατί του φταις εσύ που δεν σε ξέρει καν.
Σφήκες είναι οι άνθρωποι που νομίζουν πως παίρνουν αξία ψάχνοντας να βρουν κάτι κακό στον άλλον, είναι οι άνθρωποι χωρίς φως, χωρίς ύπαρξη, το σύστημα όλο είναι μία… σφήκα, είναι η διαπλοκή, η διαφθορά, είναι το φακελάκι, είναι αυτός που γίνεται υποχείριο οποιουδήποτε για να ανέλθει, η ανθρώπινη φύση είναι μία τεράστια… σφήκα».