Στίγμα. Μία λέξη άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή των ληπτών ψυχικής υγείας. Το στίγμα της ψυχιατρικής νόσου αναγκάζει συχνά τους ασθενείς να διαχειριστούν την κοινωνική απόσταση, που «γεννά» η προκατάληψη. Είναι όμως η διάσταση αυτή η μοναδική που ερμηνεύει το στίγμα; Την απάντηση δίνουν 35 καλλιτέχνες, λήπτες και υγειονομικοί μέσα από την έκθεση που έχει βρει «στέγη» στους εμβληματικούς χώρους του ΨΝΑ Δρομοκαΐτειου.
- Από την Ιωάννα Τσέφλιου
Σε συνεργασία με τη 2η ΔΥΠΕ Πειραιώς και Αιγαίου οι Κωνσταντίνος Κανταρτζής και Αλέξανδρος Κασσανδρινός επιμελήθηκαν την έκθεση «Στίγμα», η οποία έχει σκοπό να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνική τάξη, το φύλο, η εθνότητα, το χρώμα του δέρματος, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η αρτιμέλεια, η υγεία, η εξωτερική εμφάνιση, το παρελθόν υφαίνουν το πλαίσιο εντός του οποίου κάποιοι άνθρωποι θεωρείται ότι δεν πληρούν τους βασικούς κανόνες κοινωνικής ύπαρξης.
Από τις 10 Οκτωβρίου το Δάφτσειο και ο Αγιος Ισίδωρος, κτίρια που βρίσκονται στο εσωτερικό του ψυχιατρικού νοσοκομείου, φιλοξενούν εκθέματα διακεκριμένων εικαστικών, ληπτών και υγειονομικών. Παράλληλα, ως και τις 29 Οκτωβρίου διοργανώνονται ημερίδες με τη συμμετοχή πανεπιστημιακών, ερευνητών και επιστημόνων με θέμα την τέχνη και την υγεία.
«Πέρυσι είχαμε φέρει στους χώρους του Δρομοκαΐτειου έργα ερασιτεχνών καλλιτεχνών από τον χώρο των υγειονομικών, που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Φέτος, αποφασίσαμε να καλέσουμε εικαστικούς, λήπτες ψυχικής υγείας τόσο από το ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο όσο και από το ΨΝΑ Δαφνί, αλλά και υγειονομικούς υπό την ιδιότητά τους ως ερασιτεχνών καλλιτεχνών» εξηγεί αρχικά, μιλώντας αποκλειστικά στην «Espresso», ο Κωνσταντίνος Κανταρτζής, γιατρός με ειδίκευση στη δερματολογία, διευθυντής του Κέντρου Υγείας Πειραιά και ένας από τους δύο επιμελητές της έκθεσης και συνεχίζει:
«Η ιδέα γεννήθηκε σε έναν διάλογο με τη διευθύντρια Δημόσιας Υγείας της 2ης ΔΥΠΕ Αγγελική Δρελιώζη. Η πολύχρονη παρουσία μου στους χώρους του Δρομοκαΐτειου και του Δαφνίου με έκανε να αποκτήσω μια ιδιότυπη υπομονή και κατανόηση των πραγμάτων. Η ιδιότητά μου ως γιατρός με έκανε να δω διαφορετικά την τέχνη και η ενασχόλησή μου με την τέχνη με έκανε να δω από άλλη σκοπιά την ιατρική. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι φέτος έπρεπε να κάνουμε κάτι για τον αποστιγματισμό. Ετσι, το θέμα της έκθεσης είναι το “Στίγμα”, που καλύπτει ένα τεράστιο φάσμα εννοιών. Δεν είναι μόνο εκείνο της ψυχιατρικής νόσου, αλλά και εκείνο της διαφορετικότητας, του χρώματος, της φυλής, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της θρησκείας και πολλών ακόμη. Στη συνέχεια, με τον συνεπιμελητή Αλέξανδρο Κασσανδρινό δημιουργήσαμε δύο ομάδες καλλιτεχνών, στους οποίους εξηγήσαμε το μήνυμα που θέλαμε να επικοινωνήσουμε και αγκάλιασαν όλοι το εγχείρημα».
Ο ίδιος επισημαίνει πως το θέμα της έκθεσης «άγγιξε» όχι μόνο τους εικαστικούς αλλά και τους υγειονομικούς, οι οποίοι εργάζονται στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, αφού με τον τρόπο αυτό κατάφεραν να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα που βιώνουν κατά την εργασία τους σε αυτούς τους χώρους.
«Παράλληλα, σκεφτήκαμε πως οι εικαστικοί έπρεπε να έρθουν στο Δρομοκαΐτειο, να συνομιλήσουν με τους λήπτες και να δουν τις δημιουργίες τους. Ετσι, οι επαγγελματίες ενέταξαν τα δικά τους έργα σε αυτά των ληπτών ή έφτιαξαν άλλα, με σκοπό να συνομιλούν με τα ήδη υπάρχοντα. Για τον λόγο αυτόν εικαστικοί που δεν είχαν βρεθεί ποτέ ξανά στο Δρομοκαΐτειο χρειάστηκε να μείνουν ώρες, ώστε να αφουγκραστούν τους χώρους του» σημειώνει και προσθέτει:
«Την περίοδο της προετοιμασίας της έκθεσης βίωσα την ανάγκη των ληπτών ψυχικής υγείας για ένα τέτοιο εγχείρημα. Τους βάλαμε στη διαδικασία του διαλόγου, της επικοινωνίας και της δημιουργίας. Για παράδειγμα, ένας από τους λήπτες έφτιαχνε πήλινες πεταλούδες και με τη δική μου καθοδήγηση ράφτηκαν και έγιναν σεντόνι. Αντίστοιχα, υπάρχει έκθεμα με ποδιές, που εκφράζουν τα συναισθήματα των υγειονομικών, ενώ στους χώρους του Δρομοκαΐτειου υπάρχουν και έργα του Θεόδωρου Παπαγιάννη, ενός από τους καλύτερους γλύπτες της γενιάς του».
Σε ερώτηση για τους εμβληματικούς χώρους του ψυχιατρικού νοσοκομείου και πώς αυτοί έδεσαν με τα εκθέματα, ο ίδιος απαντά: «Το ζητούμενό μας εξαρχής ήταν τα εκθέματα να συνομιλούν με τα κελιά, να “δέσουν“ και να μην είναι ξένα. Αγαπήσαμε όλοι μας αυτόν τον χώρο και τον σεβαστήκαμε, γι’ αυτό θεωρώ πως το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικό».
Από την πλευρά του, ο συνεπιμελητής και δικηγόρος Αλέξανδρος Κασσανδρινός χαρακτηρίζει πρόκληση την ενασχόλησή του με την έκθεση «Στίγμα». «Οταν μου ανατέθηκε η επιμέλεια της έκθεσης από το υπουργείο και τη 2η ΔΥΠΕ, προσπάθησα να “μπω” στους χώρους του νοσοκομείου και να τους οραματιστώ μέσα σε τέχνη. Ηταν δύσκολο γιατί μιλάμε για σύγχρονη τέχνη» αναλύει και συμπληρώνει: «Επρεπε να αντιμετωπίσουμε τους χώρους με σεβασμό, ταπεινότητα και σεμνότητα. Γι’ αυτό προσπάθησα να κάνω διάλογο με τα κελιά, για να μην τα γεμίσω με θηριώδη τέχνη, αλλά με τέχνη που να ταιριάζει στον χώρο. Η επιλογή των έργων έγινε με βάση το τι σημαίνει για τον καθένα η λέξη στίγμα. Είτε αφορά τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία είτε τις μειονότητες ή οποιοδήποτε άλλο κοινωνικό στίγμα. Πιστεύω το αποτέλεσμα μας δικαίωσε, έρχονται εκατοντάδες πολίτες καθημερινά και φεύγουν προβληματισμένοι, πράγμα που επιδιώκουμε μέσα από τα έργα».
Οπως υπογραμμίζουν οι δύο επιμελητές, τα εκθέματα θα παραμείνουν στους χώρους του Δρομοκαΐτειου ως και τις 29 Οκτωβρίου, ενώ παράλληλα θα πραγματοποιούνται ημερίδες και δράσεις με σημαντικούς προσκεκλημένους. Ενδεικτικές είναι η συναυλία που έγινε χθες, Παρασκευή, από το Ολλανδικό Μουσικό Σύνολο Ricciotti Ensemble, αλλά και η κεντρική εκδήλωση-συμπόσιο «Παραπλεύρως του στίγματος», που πραγματοποιήθηκε στις 21 Οκτωβρίου από την ομάδα «Κόσμοι από Γάλα». Κατά τη διάρκεια της ημερίδας αυτής ήταν προγραμματισμένες διαλέξεις επιστημόνων στο Αμφιθέατρο του Δρομοκαΐτειου, ανάμεσά τους οι Χριστίνα Χαλιλοπούλου, διεθνολόγος νομικός, Κόντης Δημήτριος, ψυχίατρος, πρόεδρος Δ.Σ. ΕΚΕΨΥΕ, και Βαλλιανάτος Διονύσης, ιατρός και κοινωνιολόγος, με ειδίκευση στην κοινωνική ιατρική και τη δημόσια υγεία.
Πρόκειται για μια έκθεση που εγείρει τον προβληματισμό και προκαλεί αμφιθυμικά αισθήματα σχετικά με την αντιμετώπιση των ληπτών ψυχικής υγείας από το σύνολο της κοινωνίας. Για το αποτέλεσμα εργάστηκαν οι εικαστικοί Δημήτρης Αληθεινός, Kανέλλα Αράπογλου, Παυλίνα Βαγιωνή, Λυδία Βενιέρη, Στέλλα Βουλγαράκη, Αλέξανδρος Γεωργίου, Ελλάδα Δαμιανού, Farida El Gazzar, Μαρία Ευσταθίου, Ρόζα Ζεϊντάν, Θοδωρής Θεοδωρίδης, Κωνσταντίνος Κανταρτζής, Στέλλα Καπεζάνου, Κωνσταντίνα Καρλή, Δάφνη Κλάγκου, Μαρίνα Κομπατσιάρη, Παρασκευή Κούκκου, Φίλιππος Κούτρικας, Μαρίνα Κροντηρά, Ελενα Κυρκιλή, Βαρβάρα Λιακουνάκου, Ρενάτα Μεθενίτη, Mαργαρίτα Μυρογιάννη, Παναγιώτης Νέζης, Θεόδωρος Παπαγιάννης, Αννα Παπαδοπούλου, Σοφία Παπαδοπούλου, Φωτεινή Πούλια, Αννη Ρήγα, Ευτυχία Σγουρού, Ζωή Σκλέπα, Θεόδωρος Σταματογιάννης, Πάνος Φαμέλης, Αννα Φαφαλιού, Εφη Χαλιορή, Κωνσταντίνος Χύτας και Τζίμης Χύτας.
