Οι ημέρες του Πάσχα αποτελούσαν ένα ξεχωριστό γεγονός για τον Ελληνισμό τόσο στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη όσο και στην ευρύτερη Μικρά Ασία. Το Σάββατο του Λαζάρου άρχιζαν οι δραστηριότητες, οι οποίες αποτελούσαν την εισαγωγή στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας.
Οι γυναίκες φρόντιζαν για τον καθαρισμό και τον στολισμό των τάφων, ενώ τα παιδιά τραγουδούσαν από γειτονιά σε γειτονιά το εγκώμιο του Λαζάρου. Οι ομάδες των παιδιών είχαν μαζί τους και μια κούκλα, η οποία παρίστανε τον σαβανωμένο Λάζαρο, ενώ κρατούσαν στεφάνια φτιαγμένα από πράσινα φύλλα και μεγάλες κίτρινες και άσπρες μαργαρίτες.
Οι νοικοκυρές δεν άφηναν παραπονεμένα τα παιδιά που τους χτυπούσαν την πόρτα και φρόντιζαν να τα τρατάρουν αβγά και «λαζάρους», κουλουράκια που στο σχήμα τους αποτυπωνόταν η ανθρώπινη μορφή και ήταν ζυμωμένα με μαστίχα, ζάχαρη και κανέλα.
Όταν βράδιαζε, στα χωριά που βρίσκονταν στην περιφέρεια της Σμύρνης άναβαν μεγάλες φωτιές, πηδούσαν πάνω από αυτές και έλεγαν τροπάρια και τραγούδια στο πνεύμα της Μεγάλης Εβδομάδας.
Όταν ξημέρωνε η Κυριακή των Βαΐων, οι οικογένειες ξυπνούσαν νωρίς και ετοιμάζονταν για να πάνε στη θεία λειτουργία. Μετά το τέλος έπαιρναν τα βαγιόκλαρα (δάφνες), που τα τοποθετούσαν στις άγιες εικόνες, δίπλα στο αναμμένο καντήλι. Οι γυναίκες φρόντιζαν την Κυριακή να μαγειρέψουν ψάρια και άλλα νηστίσιμα εδέσματα, σύμφωνα με το έθιμο, ενώ τα παιδιά γύριζαν στα σοκάκια ξεσηκώνοντας τον κόσμο με παραδοσιακά τραγούδια, όπως: «Βάγια, Βάγια των Βαγιώ/τρώμε ψάρι και κολιό/και την άλλη Κυριακή/βάνω τ’ άσπρο μου βρακί…»
Από τη Μεγάλη Δευτέρα, όλες οι δραστηριότητες προσαρμόζονταν στο πένθιμο κλίμα και απαγορευόταν η διδασκαλία της Ωδικής στα σχολεία. Στους ναούς, ο στολισμός αποτελείτο από μαύρα τούλια και μοβ κορδέλες. Οι γυναίκες έκαναν τις δραστηριότητές τους σιωπηλές ή τραγουδώντας κατανυκτικά το μοιρολόι της Παναγιάς. Ανδρες και γυναίκες φορούσαν ρούχα με μαύρο και σκούρο χρώμα.
Τη Μεγάλη Πέμπτη κορυφώνονταν οι δουλειές, τα αβγά είχαν βαφτεί και τα τσουρέκια είχαν ψηθεί στον φούρνο. Όσον αφορά τα αβγά, οι νοικοκυρές προτιμούσαν να χρησιμοποιούν για τη βαφή όχι μπογιά, αλλά κρεμμυδόφυλλα, αμυγδαλόφυλλα, αλιζάρι (ερυθρόδανο) και αλισάχνη (χένα). Εκτός από κόκκινο, επέλεγαν επίσης το καφέ και το κίτρινο ως χρώματα. Τα κίτρινα αβγά τα έτρωγαν στα Αλάτσατα (πόλη στη χερσόνησο της Ερυθραίας) και στο Μελί (χωριό απέναντι από τη Χίο) την Πρωτομαγιά. Στις Ερυθρές (στα παράλια της Μικράς Ασίας) έβαφαν και περντικάβγουλα (αβγά πέρδικας) και τα πρόσφεραν ως δώρο στα παιδιά που έλεγαν τα τραγούδια της Μεγάλης Εβδομάδας.
Με κορούνες και κουτσούνες
Συγχρόνως, φτιάχνονταν και ποικιλίες κουλουριών, με πιο γνωστά τις κορούνες των Βουρλών και τις κουτσούνες των Αλατσάτων. Επρόκειτο για ανθρωπόμορφα κουλούρια, πάνω στα οποία είχαν τοποθετήσει ένα αβγό. Στο όλο προεόρτιο τελετουργικό συμμετείχαν και οι άνδρες. Τη Μεγάλη Πέμπτη έπιαναν τα σφυριά και κάρφωναν στον τοίχο -ή κρεμούσαν από τη λάμπα- ένα τραπουλόχαρτο, θέλοντας να εκφράσουν την απέχθειά τους για την ατιμωτική πράξη του Ιούδα, ο οποίος πρόδωσε τον Ιησού.
Τη Μεγάλη Παρασκευή σταματούσαν όλες οι εργασίες. Τα κορίτσια, έχοντας μαζέψει από τους μπαξέδες λουλούδια, πήγαιναν από πολύ νωρίς να στολίσουν τον Επιτάφιο. Κύριο αντικείμενο συζήτησης στον ανδρικό πληθυσμό ήταν πώς θα καταφέρουν να σηκώσουν τον Επιτάφιο στην περιφορά. Ο ανταγωνισμός ήταν μεγάλος, αφού παρέες από διάφορες συνοικίες προσέφεραν πολλά χρήματα για να εξασφαλίσουν το δικαίωμα. Οποια ομάδα έδινε τα περισσότερα σήκωνε τον Επιτάφιο, τον σταυρό, τις εικόνες και τα μπαργιάκια (λάβαρα) της εκκλησιάς.
Το βράδυ, γύρω στις 9, ξεκινούσε η περιφορά στους κοντινούς πέριξ των ναών δρόμους, επειδή φοβούνταν για τυχόν επεισόδια από την πλευρά των Τούρκων. Στις γειτονιές των Ελλήνων πολλοί περίμεναν υπομονετικά γονατιστοί για να περάσει από πάνω τους ο Επιτάφιος. Όταν πραγματοποιούσαν αυτό το τάμα έπαιρναν τον δρόμο για το σπίτι, όπου οι γυναίκες έφερναν λουλούδια από τους Επιταφίους και κεριά, τα οποία θεωρούσαν αγιασμένα και τα χρησιμοποιούσαν για ξεμάτιασμα, εξορκισμούς και την ίαση από διάφορες αρρώστιες.
Στους ναούς έμεναν ηλικιωμένες και εκείνοι τους οποίους οι γονείς τους είχαν τάξει σε κάποιον άγιο. Την ημέρα της Αγίας Παρασκευής η νηστεία ήταν επιβεβλημένη και στο οικογενειακό τραπέζι δέσποζαν οι φακές, που συμβόλιζαν τα δάκρυα της Παναγίας, τα μαρούλια, οι κουκόμυτες (βλαστοί φρέσκων κουκιών). Στη χερσόνησο της Ερυθραίας και τη Σμύρνη οι Έλληνες συνήθιζαν να πίνουν τη Μεγάλη Παρασκευή το θιάσο ή διάσο, ένα περίεργο μείγμα με ρύζι, αμύγδαλα και σπόρους από πεπόνι με νερό, ζάχαρη και κανέλα.
Όταν ξημέρωνε Μεγάλο Σάββατο, οι άνδρες γύριζαν στα μαγαζιά για τις αγορές της τελευταίας στιγμής. Όλοι είχαν φορέσει τα γιορτινά τους και ανέμεναν τη μεγάλη ώρα. Κατά τις 10 το βράδυ ο ντελάλης έπαιρνε με τη σειρά τα σπίτια και χτυπώντας τις εξώπορτες με το μπαστούνι του ειδοποιούσε τον κόσμο πως έπρεπε να ξεκινήσουν για την εκκλησία. Μόλις ακουγόταν το «Χριστός Ανέστη» ξεσπούσε πανδαιμόνιο χαράς και ενθουσιασμού.
Η Ανάσταση για τους Μικρασιάτες είχε ξεχωριστή σημασία, αφού συνδυαζόταν με την ευχή να ελευθερωθούν σύντομα από τον τουρκικό ζυγό. Στο σπίτι, η πρώτη τους δουλειά ήταν να τοποθετήσουν ένα κόκκινο αβγό στο εικονοστάσι, το οποίο φύλαγαν ως το επόμενο Πάσχα. Μετά κάθονταν γύρω από το τραπέζι και έτρωγαν σούπα αβγολέμονο, τηγανητά τζιεράκια και σγαρδουμάκια (συκωτάκια και εντόσθια), φρέσκες μουτζήθρες και κόκκινα αβγά. Οι Μικρασιάτες δεν σούβλιζαν αρνί την Κυριακή του Πάσχα, αλλά το έψηναν πάνω σε κληματόβεργες στον φούρνο.
