Η Παναγία Σουμελά, ιερό κέντρο του ανά τον κόσμο Ποντιακού Ελληνισμού, εκφράζει την κοινή των Ελλήνων συνείδηση για τη διατήρηση της εθνικής μνήμης και τη θέληση για έναν κόσμο αδελφωμένο, που θα διδάσκεται από την Ιστορία.
- Αποστολή Μαρία Ανδρέου
Στην Καστανιά Ημαθίας, στις πλαγιές του Βερμίου, εκεί που στέκει ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της χριστιανοσύνης -και ιδιαίτερα στη μεγάλη θεομητορική εορτή της Κοιμήσεως της Πλατυτέρας των Ουρανών- η «Espresso» βίωσε μοναδικές στιγμές κατάνυξης πατώντας τα άγια χώματα! Με «συνοδοιπόρο» μας τον πατέρα Χριστόδουλο, τον εφημέριο της μονής, που μας είπε ότι θα προσκυνήσουν τη Χάρη της πάνω από 10.000 προσκυνητές, ζήσαμε τα συναισθήματα που βίωσαν οι ξεριζωμένοι Πόντιοι!
Η εικόνας της Παναγίας Σουμελά έχει μια ιδιαίτερη πορεία ανά τους αιώνες και αυτό είναι το αξιοθαύμαστο. Το πώς βρέθηκε από την Τραπεζούντα στο Βυζαντινό Μουσείο και από εκεί στην Ημαθία είναι μια βαθιά ιστορία πίστης. Αυτή τη διαδρομή μάς εξιστορεί με δάκρυα στα μάτια ο πατέρας Χριστόδουλος! Η συζήτησή μας άρχισε με λουκούμι και καφέ, έχοντας μαζί μας και τον διευθυντή του Ιδρύματος Παναγία Σουμελά Αντώνη Δάλλα, ο οποίος τόνισε: «Το προσκύνημα στην Παναγία Σουμελά στον Πόντο και στο Βέρμιο είναι μια αμφικτιονία. Δεν είναι μόνο ένα προσκύνημα, αλλά μια ευκαιρία για συνάντηση των απανταχού Ποντίων της γης.
Η Παναγία Σουμελά είναι εθνικοχριστιανικό πανελλήνιο σύμβολο και ειδικά για τους Ελληνες του Πόντου και τους φιλοποντίους. Ο πολιτισμός του Πόντου άκμασε για 3.000 χρόνια και άφησε μεγάλη παρακαταθήκη. Και οι Πόντιοι μπόλιασαν με αξίες το νεοελληνικό κράτος. Η προσδοκία μας είναι οι νέοι μας να συνεχίσουν την πορεία των προγόνων μας, να φυλάξουν τα ιερά κειμήλια, βιβλία από τον 13ο αιώνα. Σώζοντας από τη γενοκτονία τη γνώση και όχι τα σπίτια τους οι παππούδες μας μάς χάρισαν το μέλλον. Οι 3.000.000 Ελληνες με ποντιακή καταγωγή πρέπει να ενωθούμε, να αγωνιστούμε για την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων διεθνώς».
Πάτερ Χριστόδουλε, πόσα χρόνια διακονείτε τη Χάρη της;
Εχω δύο χρόνια που υπηρετώ στην εκκλησία Σουμελά. Ο πατήρ Αθηναγόρας Μπίρδας είναι ο ηγούμενος της μονής και πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης Βέροιας και Νάουσας.
Σας παρακαλώ, μιλήστε μας για την εικόνα της Παναγίας Σουμελά και το πώς βρέθηκε στη Βέροια.
Η εικόνα αυτή που βλέπετε μπροστά σας είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά και έχει αγιογραφηθεί το 45 μ.Χ. Είναι από τα παλαιότερα εικονίσματα της Παναγίας μας. Μετά τον θάνατο του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Λουκά ο μαθητής του Ανανίας παρέλαβε το συγκεκριμένο εικόνισμα και το παρέθεσε σε έναν βυζαντινό ναό κοντά στον Παρθενώνα, κατά άλλες πηγές ίσως και μέσα στον Παρθενώνα στην Αθήνα. Εκεί η Παναγία μας λατρευόταν ως το 386 μ.Χ. ως η Παναγία η Αθηνιώτισσα. Η Παναγία μας θαυματουργικά φεύγει από την Αθήνα και μετέρχεται στο Ορος Μελά του Ευξείνου Πόντου. Τότε φανερώνεται η Παναγία μας σε δύο άνδρες, σε θείο και ανιψιό, και τους λέει «η εικόνα μου βρίσκεται στο Ορος Μελά και θέλω να μου χτίσετε έναν ναό». Οι δύο άνδρες με πολλή ταπείνωση και χαρά προς το πρόσωπο της Παναγίας γίνονται πρώτα απ’ όλα μοναχοί με τα ονόματα Σωφρόνιος και Βαρνάβας. Φεύγουν από την Αθήνα και πηγαίνουν στον Εύξεινο Πόντο. Πραγματικά στο Ορος Μελά του Εύξεινου Πόντου, στην κορυφή σχεδόν, σε μια σπηλιά αντικρίζουν ένα θέαμα μοναδικό. Μια σπηλιά λουσμένη με υπέρλαμπρο φως. Μέσα τους κατάλαβαν ότι το εικόνισμα της Παναγίας μας βρίσκεται εκεί. Σε αυτήν την περιοχή με τα απόκρημνα βράχια και την ψηλή βλάστηση ήταν αρκετά δύσκολο να φτάσουν στη σπηλιά. Τότε η Παναγία μας κάνει το πρώτο της θαύμα. Ενα έλατο γέρνει και γίνεται η γέφυρα για να ανέβουν πάνω του οι μοναχοί και να μπουν με αυτόν τον τρόπο στη σπηλιά. Ετσι βλέπουν μπροστά τους το εικόνισμα. Το 386 μ.Χ. Αρχίζει το κτίσιμο της μονής στην Τραπεζούντα του Εύξεινου Πόντου. Το μοναστήρι αυτό ευεργετήθηκε και έζησε μεγάλη άνθηση τόσο από τους Βυζαντινούς, από τους μεγάλους αυτοκράτορες της Τραπεζούντας, τους Κομνηνούς, όσο και από μουσουλμάνους σουλτάνους που την πίστεψαν. Οταν η Χάρη της έκανε καλά από μια ανίατη ασθένεια έναν σουλτάνο της περιοχής, εκείνος έδωσε μεγάλα προνόμια στο μοναστήρι.
Και πώς έφυγε από την Τραπεζούντα η εικόνα;
Φτάνουμε στις μαύρες σελίδες του Εύξεινου Πόντου. Γνωρίζουμε όλοι μας για το κίνημα των Νεότουρκων. Το 1919 ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ξεριζώνεται έπειτα από σφαγές, βιαιοπραγίες και λεηλασίες από τον Πόντο και πάει προς τη Ρωσία, ενώ άλλοι έρχονται ρακένδυτοι και ξυπόλητοι στην Ελλάδα. Μην ξεχνάμε ότι είχαμε 353.000 θύματα από αυτήν τη γενοκτονία. Οι τελευταίοι μοναχοί προτού εγκαταλείψουν το μοναστήρι, με την ελπίδα ότι όταν τελειώσει αυτός ο πόλεμος θα γυρίσουν ξανά πίσω, ένα χιλιόμετρο έξω από τη μονή θάβουν το εικόνισμα της Παναγίας μας, τον Σταυρό των μεγάλων αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας των Κομνηνών, ο οποίος στο μεγαλύτερο τμήμα του έχει Τίμιο Ξύλο από τον Σταυρό του Κυρίου μας, και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Αγίου Χριστοφόρου του ΙΙ στο εσωτερικό της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας. Μετά έρχονται στην Ελλάδα. Οι Πόντιοι όμως δεν επέστρεψαν ποτέ στα σπίτια τους. Εμειναν στην Ελλάδα. Το 1931 ο ιερομόναχος Αμβρόσιος Ρουμελιώτης λαμβάνει σχετική άδεια από τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελευθέριο Βενιζέλο και από τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας ότι μπορεί να επισκεφτεί τον Πόντο. Πάει λοιπόν ο Αμβρόσιος, βρίσκει τα κειμήλια στο παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Βγάζει ένα σεντούκι θαμμένο δύο μέτρα στη γη. Παίρνει το σεντούκι και το παραδίδει στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο, που είχε διατελέσει στο παρελθόν μητροπολίτης Τραπεζούντας. Ετσι αυτά τα τρία ιστορικά κειμήλια φιλοξενήθηκαν μέχρι το 1951 στο Βυζαντινό Μουσείο των Αθηνών.
Και από το Βυζαντινό Μουσείο πώς φτάνει η εικόνα στην Καστανιά;
Το 1951 ιδρύεται στη Θεσσαλονίκη το ίδρυμα «Παναγία η Σουμελά», που κύριο σκοπό έχει στο καταστατικό του την ίδρυση της Ιεράς Μονής Παναγία Σουμελά στον ελλαδικό χώρο. Ετσι οι μακαριστοί σύμβουλοι βγαίνουν στον κορμό της Μακεδονίας και της Θράκης και ψάχνουν ένα μέρος που να θυμίζει το Ορος Μελά. Στο πλαίσιο αυτό παίρνουν μια πρόσκληση από τους τοπικούς άρχοντες της Καστανιάς για να έρθουν να δουν την καταπράσινη τοποθεσία. Ετσι και έγινε. Οι σύμβουλοι ενθουσιάστηκαν. Δωρίστηκαν λοιπόν 500 στρέμματα από τους τότε υπουργούς Γεωργίας και χτίζεται ο πρώτος ναός της Παναγίας μας μέσα σε οκτώ μήνες. Από το 1951 μέχρι το 1959 ερχόταν το εικόνισμα της Παναγίας μόνο τον Δεκαπενταύγουστο και αποτέλεσε ένα μεγάλο προσκύνημα για τους Ποντίους αδελφούς. Το 1959 με τις φιλότιμες προσπάθειες των συμβούλων του ιδρύματος παίρνουν την άδεια από το Βυζαντινό Μουσείο και η εικόνα της Παναγίας μας έρχεται μόνιμα στην εκκλησία μας στην Καστανιά για να χαρίζει την ευλογία της σε όλους τους προσκυνητές. Πρωτεργάτες σε αυτό τον σκοπό ήταν η οικογένεια Φίλων Κτενίδη, Τανιμανίδη. Ο σημερινός πρόεδρος του ιδρύματος μάλιστα είναι ο Γεώργιος Τανιμανίδης. Μεγάλη βοήθεια έχουμε από την οικογένεια Μελισσανίδη, που θεωρεί την τοποθεσία ιερή και τη φροντίζει σαν το σπίτι της. Γύρω από αυτή την εκκλησία χτίστηκαν διάφορα κτίρια. Ο μεγάλος κεντρικός ναός εγκαινιάστηκε το 1987, οι ξενώνες και το αρχονταρίκι μας χτίστηκαν από μεγάλες προσωπικότητες του Πόντου, όπως τον κ. Μελισσανίδη, και έχουμε τη δυνατότητα φιλοξενίας 600 και πλέον ατόμων.
Ποια είναι τα θαύματα που έχει κάνει η Παναγίας μας;
Η Παναγία μας από τον Πόντο θαυματουργούσε και συνεχίζει να θαυματουργεί. Αλλά η Παναγία μας εδώ στην Καστανιά δίνει παιδάκια στους άτεκνους γονείς. Για αυτό και έχουμε και μια κούνια μέσα στην εκκλησία, όπως υπήρχε ανάλογη και στον Πόντο. Λέγεται το κουνί της Παναγίας. Και όσες γυναίκες ήταν άτεκνες, έπειτα από προσευχή, νηστεία, εξομολόγηση και θεία κοινωνία, έρχονταν στην Παναγία μας, κουνούσαν το κουνί και λέγοντας μια προσευχή ζητούσαν από την Παναγία μας ένα παιδί. Η Παναγία μας έχει δώσει πολλά παιδιά και έχουμε βαφτίσει στη Χάρη της πολλές Μαρίες, Δέσποινες και Παναγιώτηδες και Σουμέλες. Βλέπετε στην εικονογραφία της μονής την Παναγία μας να κουνάει την κούνια με τον Χριστό μας, και από κάτω από το κουνί γυναίκες που είναι σε ενδιαφέρουσα τη βοηθούν στο νανούρισμα.
Εχει απομακρυνθεί ο άνθρωπος από τον Θεό στις μέρες μας; Υπάρχει αποστασία;
Κάποιοι θα σας πουν πως ναι, υπάρχει απομάκρυνση. Αλλά εγώ έχω άλλη εικόνα. Εσείς τι βλέπετε εδώ; Μια ουρά προσκυνητών ηλικιωμένων και νέων στη Χάρη της. Αυτή την εικόνα δεν τη συναντάς εύκολα, να έρχονται γονατιστοί άνθρωποι στη Χάρη της. Νομίζω ότι ο Θεός θα δείξει έλεος για πολλά χρόνια ακόμη. Μπορεί να ζούμε σε εσχατολογικά χρόνια και συντέλειας, αλλά πιστεύω ότι όσο υπάρχουν αυτές οι εικόνες ο Θεός δείχνει έλεος. Ας δυναμωθεί η πίστη μας. Την Κυριακή της Πεντηκοστής βάφτισα ένα παιδάκι. Ολοι οι γιατροί είχαν αποκλείσει στη μητέρα ότι θα κάνει παιδί. Ο πατέρας του παιδιού στο παρελθόν μού είχε πει «Πάτερ, όποτε έρχομαι στην εκκλησία κλαίω, με το που παρκάρω το αυτοκίνητο». Η σύζυγός του είναι από τη δυτική Μακεδονία και αυτός από νησί. Δεν μπορούσαν να κάνουν παιδί. «Εχε πίστη» του λέω. Και πραγματικά τον συναντώ έπειτα από τρεις μήνες από την πρώτη φορά που τον είχα δει και μου είπε «Πάτερ, η γυναίκα μου είναι έγκυος». Εμείς κάνουμε δεήσεις για όλους τους ανθρώπους στην εκκλησία, αλλά και για την Ελλάδα μας, και για την ειρήνη στην περιοχή. Οι Ελληνες πρέπει να έχουν πίστη και φιλοπατρία. Πρέπει να έχουμε το βλέμμα μας στραμμένο στον Θεό, να είμαστε ταπεινοί και προσευχόμενοι και να λέμε ας γίνει το Θέλημά σου. Οχι το δικό μας το Θέλημα αλλά του Κυρίου. Να μην απεμπολούμε την Ιστορία μας. Ετσι θα αντεπεξέλθουμε στις δυσκολίες. Στη Νάουσα επιδιώκουμε να κάνουμε μια βιβλιοθήκη με βιβλία από την Αργυρούπολη του Πόντου που έφεραν οι πρόσφυγες. Τα βιβλία διατηρούνται στην Εύξεινο Λέσχης Ποντίων Νάουσας.
Το «Μελισσανίδειο Μέλαθρον» στη μνήμη του «παππού Ζώρα»
Ο πατέρας Χριστόδουλος μάς άνοιξε τη θύρα για να δούμε από κοντά το «Μελισσανίδειο Μέλαθρον», έναν ξενώνα πρότυπο, που δώρισε η γνωστή ποντιακή οικογένεια Μελισσανίδη, στη Χώρα του Αχωρήτου, στην προστάτιδά τους, την Παναγία Σουμελά τη Βρεφοκρατούσα, ένα αρχονταρίκι στολίδι για τη Χάρη της και προς την αγάπη και τη φιλοξενία του πλησίον.
Το τετραώροφο αρχονταρίκι με τους ξενώνες αποτελεί δωρεά και κατάθεση ψυχής των αδελφών Δημήτρη και Ιάκωβου Μελισσανίδη στην Παναγία Σουμελά. Γι’ αυτόν τον λόγο ο πρόεδρος του Πανελλήνιου Ιδρύματος «Παναγία Σουμελά» Γιώργος Τανιμανίδης ανακήρυξε τα δύο αδέλφια ευεργέτες, και ο μητροπολίτης Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας Παντελεήμων τούς απένειμε τον χρυσό σταυρό της Παναγίας Σουμελά. Το κτίριο, που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Ζώρα Μελισσανίδη, θεμελιώθηκε το 2006 από τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χριστόδουλο και εγκαινιάστηκε το 2011. Ο Ζώρας Μελισσανίδης έχει ταφεί μέσα στον ιερό χώρο της Παναγίας Σουμελά. Ο Πόντος κυριαρχεί παντού στο «Μελισσανίδιον Μέλαθρον». Φωτογραφίες και αφίσες μέσα σε κάδρα, βιβλία, πίνακες ζωγραφικής, ακόμη και τα δωμάτια αντί για αριθμούς έχουν ονόματα όπως «Σάντα», «Κρώμνη». Σκουρόχρωμα έπιπλα που θυμίζουν το εσωτερικό από μοναστήρια του Αγίου Ορους εναρμονίζονται τέλεια με την πέτρα και το λευκό χρώμα των τοίχων. Η δε καταπράσινη θέα του χωριού από τον ξενώνα κόβει την ανάσα.
