Αρκετές φορές στη ζωή μας έχουμε έρθει αντιμέτωποι με διάφορα συναισθηματικά ξεσπάσματα και εκρήξεις, που μας κάνουν να αισθανόμαστε όπως όταν ήμασταν παιδιά, δηλαδή μοναξιά ή ντροπή.
Τι συμβαίνει ώστε να βιώνουμε μια τόσο αντιφατική συναισθηματική κατάσταση; Η συμπεριφορά απέναντι στις διάφορες καταστάσεις τις οποίες καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε στην καθημερινότητά μας σχετίζεται με την ανατροφή, τη διαπαιδαγώγηση και τα βιώματά μας.
Παρατηρούμε ότι, π.χ., αν κάποιος έχει μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον όπου ο θυμός είναι ένα συναίσθημα που πρέπει να καταπιέζεται και να μην εκφράζεται άμεσα στο ερέθισμα που τον πυροδοτεί, ώστε να μη στενοχωρήσει ή απογοητεύσει κάποιον, τότε ενδέχεται να συμπεριφέρεται ανάλογα και ως ενήλικας.
Ένας ενήλικας με αυτά τα βιώματα είναι πιθανό να συγκρατεί διαρκώς τον θυμό του, συσσωρεύοντας έτσι μεγάλη συναισθηματική φόρτιση και πίεση, οι οποίες θα τον οδηγήσουν αργότερα στο να εκφραστεί, αναίτια, με ξεσπάσματα και εντάσεις, όσον αφορά τον χώρο, τον χρόνο και τα πρόσωπα.
Πολλές φορές δημιουργούμε σχέσεις εξάρτησης με συμβιβασμό και ανοχή, βάζοντας τις προσωπικές ανάγκες και επιθυμίες στην άκρη. Συγκεκριμένα, αυτό συμβαίνει όταν «φορτώνεται» κανείς τα προβλήματα των άλλων, τις ανάγκες, τα συναισθήματα, τις επιθυμίες, τους στόχους και τα όνειρά τους σαν να είναι δικά του, παραμελώντας ή ακόμη και εγκαταλείποντας τα αληθινά δικά του.
Οι πτυχές
Είναι πολύ συνηθισμένη και σχεδόν όλοι οι άνθρωποι μπορούμε να πούμε ότι έχουν μια μορφή εξάρτησης, πιο ειδικά συνεξάρτησης, έστω και ήπια. Χαρακτηριστική είναι η μελέτη της Pia Mellody, στην οποία ορίζει με πολύ συγκεκριμένο τρόπο τις πτυχές της συνεξάρτησης σε όλο το φάσμα της αλληλεπίδρασής μας με τους άλλους. Η συνεξάρτηση, σύμφωνα με τη Mellody, είναι αποτέλεσμα της δυσλειτουργικής διαπαιδαγώγησης στην παιδική ηλικία.
Επειδή βέβαια καμία οικογένεια δεν είναι απόλυτα 100% λειτουργική, είναι αναμενόμενο κάποιες από τις παρακάτω θέσεις να μας αφορούν όλους. Προβληματίζει, όμως, όταν βλέπει κανείς να υιοθετούνται πολλές από τις ακόλουθες συμπεριφορές με μεγάλη συχνότητα και σε έντονο βαθμό. Η άποψη της Mellody είναι ότι η δυσλειτουργική παιδική ηλικία τραυματίζει τις σχέσεις μας με τους άλλους και με τον εαυτό μας.
Η συνεξάρτηση μπορεί να θεραπευτεί με τη γνωσιακή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση των δυσλειτουργικών μοτίβων, ρόλων και σχέσεων. Η αυτογνωσία είναι το πρώτο βήμα για την επιτυχή αντιμετώπιση.
Η επίγνωση, όμως, είναι ο πρώτος και πιο σημαντικός παράγοντας, καθώς η συνεξάρτηση δεν αναγνωρίζεται ευρέως στην κοινωνία μας ως δυσλειτουργία – διαταραχή, απεναντίας παρερμηνεύεται ως «υπερβολική αγάπη», «υπερπροστασία», «υπερβολική ευαισθησία» και «συναισθηματισμός».
5 + 1 συμπτώματα δυσλειτουργικής συμπεριφοράς
1 Υπερβολική διαθεσιμότητα. Φυσικά και είναι σημαντικό να θέλουμε να ευχαριστήσουμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα, αλλά δεν είναι δυνατό να γίνει αυτοσκοπός και μοναδικός στόχος ζωής. Τα άτομα με συνεξάρτηση αισθάνονται ότι δεν έχουν επιλογή, βάζουν τους άλλους πρώτους και τον εαυτό τους τελευταίο, και έχουν άγχος και ενοχή αν αρνηθούν. Μονίμως θυσιάζονται χωρίς να τους έχει ζητηθεί και σε τέτοιον υπερβολικό βαθμό, που οι άλλοι τελικά εκνευρίζονται και πιέζονται αντί να ευχαριστιούνται.
2 Δυσκολία με τα όρια. Οι συνεξαρτητικοί έχουν δυσκολίες στο να θέτουν όρια. Ατομα τα οποία, π.χ., έρχονται πολύ κοντά σωματικά και δεν αντιλαμβάνονται τη γλώσσα του σώματος του άλλου που θέλει να απομακρυνθεί παραβιάζουν τα φυσικά όριά του. Αντίστροφα, το άτομο που δυσκολεύεται να πει «όχι» ή να απομακρυνθεί από εκείνον που παραβιάζει τα δικά του όρια επίσης εμφανίζει συμπτώματα συνεξάρτησης. Ο συνεξαρτητικός εμφανίζει, επίσης, έλλειψη ορίων στη σκέψη του, δηλαδή μπορεί να επηρεάσουν σε υπερβολικό βαθμό την άποψή του, με αποτέλεσμα να γίνεται εύπιστος και χειραγωγίσιμος.
3 Δυσκολία διαχωρισμού ανάγκης και επιθυμιών. Ο συνεξαρτητικός μπορεί να αφεθεί απεριόριστα στην πιο παράξενη και εκκεντρική επιθυμία του, αλλά αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τις βασικές ανάγκες του και να ανταποκριθεί σε αυτές.
4 Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι συνεξαρτητικοί δεν νιώθουν θετικά για τον εαυτό τους, συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους άλλους και βρίσκουν ότι μειονεκτούν και πως οι άλλοι δεν τους αγαπούν και δεν τους νοιάζονται.
5 Υπερβολική φροντίδα. Έχουν την τάση να «φορτώνονται» τα προβλήματα των άλλων και να τους φροντίζουν σε σημείο ακραίο. Αν, μάλιστα, ο άλλος δεν χρειάζεται βοήθεια και δεν τους επιτρέπει να την προσφέρουν, αισθάνονται αδικημένοι ή ότι τους απορρίπτει.
6 Υπερβολικός έλεγχος. Θέλουν να ασκούν έλεγχο σε καθετί και να επιβλέπουν τα πάντα, διότι έτσι αισθάνονται επιβεβαίωση και ασφάλεια. Η υπερβολή, όμως, στην τάση τους αυτή δεν τους επιτρέπει να είναι ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες ή να πάρουν το «ρίσκο» να μοιραστούν τα συναισθήματά τους ή και να ζητήσουν στήριξη και συνεργασία. Και, βέβαια, το να είναι ελεγκτικοί προς τους άλλους είναι κουραστικό, πιεστικό και εκνευριστικό.